راه سازی در ایران
راه‌سازی در ایران
اولین دولت مقتدری که صنعت راه‌سازی را بنا نهاد دولت هخامنشی بود. بین ۴۰۰ تا ۵۰۰پ‌م، شوش، پایتخت ایران، به‌وسیلۀ شبکه‌‌ای از راه‌ها با همۀ نقاط ایران ارتباط داشت. در دورۀ هخامنشیان به‌خصوص در زمان داریوش کبیر، چاپارها از طریق راه‌های مال‌رو نامه‌‌ها را در سراسر کشور با سرعت از نقطه‌ای به نقطۀ دیگر انتقال می‌دادند. ساخت و نگهداری راه‌های شوسه در کشور وسیع و کوهستانی ایران، به‌سبب هزینه‌های بسیار، تا جنگ جهانی اول به همان وضعیت سابق بود و شامل همان راه‌های کاروان‌رو می‌شد، ولی از ۱۲۹۹ش دولت به احداث راه شوسه به‌معنای امروزی آن اقدام کرد که تاریخ شروع ساختمان راه‌های شوسه را از ۱۳۰۱ تا ۱۳۰۴ می‌دانند. تا این زمان اعتبارات راه‌سازی و راهداری از طریق اخذ باج یا حق‌العبور در راه‌های شوسه تأمین می‌شد. در ۱۱ فروردین ۱۳۰۱، ادارۀ کل طرق و شوارع در وزارت فواید عامه تشکیل و مأمور ساخت و نگاه‌داری راه‌های کشور شد. در ۱۳۰۴ با پیشنهاد دولت وقت و تصویب دورۀ پنجم مجلس شورای ملی، دریافت حق‌العبور در راهدارخانه‌ها ممنوع و مقرر شد از وزن غیر‌خالص صادرات و واردات مملکتی مالیاتی به‌منزلۀ مالیات راه دریافت شود. راه‌های کشور به نواحی مختلف تقسیم شد و برای ادارۀ امور و تعمیر و نگهداری راه‌ها مسئولانی معین کردند. در این تقسیمات راه‌ها به دَه ناحیه تقسیم شد که هر یک را شماره‌گذاری کردند و تحت‌نظر یک نفر اداره می‌شد. در ۱۳۰۵ برنامۀ مدونی با عنوان «پروژۀ پیشنهادی ساختمان طرق در ایران» برای راه‌سازی تدوین شد. این پروژه اولین برنامۀ ساختمان راه‌های شوسه در ایران است. توجه به توسعۀ راه‌ها موجب شد در تاریخ ۲۷/۱۲/۱۳۰۸ ادارۀ کل طرق و شوارع به‌موجب قانونی که از مجلس شورای ملی گذشت به‌صورت یک وزارت‌خانۀ مستقل به‌نام وزارت طرق و شوارع درآید. اصول و وظایف وزارت‌خانۀ مذکور طبق مادۀ دوم این قانون مراقبت در ایجاد و نگهداری راه‌های آهن و شوسه، تنظیم و توسعۀ کشتی‌رانی، و ادارۀ امور بندری است؛ سپس در ۱۳۱۵ با عنوان وزارت راه مأمور احداث و نگهداری راه‌ها، راه‌آهن، و ادارۀ امور بندری و کشتی‌رانی کشور شد. از آغاز جنگ جهانی دوم طی مدت قریب به ۲۲ سال یعنی تا بهمن ماه ۱۳۴۱، اجرای برنامه‌های عمرانی کشور آغاز شد و وزارت راه نیز هماهنگ با این تحولات برنامه‌های راه‌سازی و نگهداری راه‌های ساخته شده، توسعۀ راه‌آهن، و گسترش و تجهیز بنادر و فرودگاه‌های کشور را همگام با پیشرفت‌های سریع سایر ارکان کشور دنبال کرده است. در آغاز سلطنت پهلوی طول راه‌های کشور از ۳,۹۰۰ کیلومتر تجاوز نمی‌‌کرد؛ این میزان در دوران رضاشاه به ۲۴هزار کیلومتر بالغ شد و در ابتدای انقلاب سفید محمدرضا شاه به حدود ۳۵هزار کیلومتر افزایش یافت. با اجرای برنامه‌های عمرانی اول تا چهارم طول راه‌های ایران به حدود ۴۲هزار کیلومتر و در برنامۀ عمرانی پنجم به ۲۶هزار کیلومتر شاه‌راه، راه اصلی و فرعی رسید و در حال حاضر وزارت راه و ترابری عهده‌دار نگهداری ۱۰۷,۰۰۹ کیلومتر انواع راه‌های کشور است. وزارت راه و ترابری عملیات نگهداری راه‌ها را به‌وسیلۀ سه ادارۀ ستادی و ۲۹ ادارۀ کل راه و ترابری استانی به انجام می‌رساند. عملیات راهداری جاری و معمولی و راهداری فوری و اضطراری به‌عهدۀ ادارات کل راه و ترابری است و عملیات راهداری دوره‌ای مستمر و راهداری متناوب (روکش آسفالت راه‌ها) با نظارت ادارات ستادی و ادارات کل راه و ترابری استان‌ها از محل اعتبارات طرح‌های ملی و استانی، به‌وسیلۀ بخش خصوصی انجام می‌شود. وزارت راه به‌موجب قانون مصوب ۲۴/۴/۱۳۵۳، تغییر نام یافته و با تشکیلات جدید، اعتبارات بیشتر، و وظایف گسترده‌تری به فعالیت پرداخته است.