رساله یوشت فریان و اخت
رسالۀ یوشْت فَریان و اَخت
رساله‌ای کوچک به زبان فارسی میانه (پهلوی) در شرح مناظره‌ای میان یوشت، از خاندانِ فریان و از پیروان دین زردشتی، و اخت، دارای لقب جادوگر، از روحانیان مخالف دین زردشتی. این رساله از نوع ادبی چیستان است و می‌توان آن را در زمرۀ ادبیات اندرزیِ زبان پهلوی به‌شمار آورد. رساله با توصیفی از چگونگی مناظره آغاز می‌شود. اختِ جادوگر، با ۷۰هزار سپاه به شهری که به‌گونه‌ای نمادین «شهر حل‌کنندۀ معمّا» نامیده می‌شود، می‌رسد. او که درپی بهانه‌ای برای ویرانی شهر است، افراد زیر پانزده سال را فرا می‌خواند و چیستان‌هایی را مطرح می‌کند و هرکس را که در پاسخ عاجز بماند، می‌کشد. بدین‌ترتیب ۹۰۰ مرد روحانی و نُه دختر از خاندان زردشت را می‌کشد تا آن‌که با یوشت فریان، که هنوز سن او به پانزده نرسیده است، روبه‌رو می‌شود. فصل دوم و سوم رساله به پرسش‌های ۳۳گانۀ اخت از یوشت اختصاص دارد. پرسش‌ها و چیستان‌های مطرح‌شده گاه رنگ و بوی زردشتی دارد، گاه برای آزمایش هوش و زیرکی و گاه متضمن اطلاعات عمومی است. بسیاری از چیستان‌ها اندرزگونه‌اند و پاسخ آن‌ها نتیجه‌ای اخلاقی در پی دارد. نثر رساله روان و جمله‌های آن همه کوتاه‌اند. تدوین نهایی رساله احتمالاً در اواخر دورۀ ساسانی انجام شده، اما بعدها در آن دست‌کاری‌هایی صورت گرفته است، زیرا نفوذ زبان فارسی در آن به‌چشم می‌خورد. این متن به زبان فارسی ترجمه شده است.