روسیه

روسیه (Russia)

روسیه
نام فارسی	روسیه
نام لاتین	Russia
نظام سیاسی	جمهوری فدرال چند حزبی با دو نهاد قانون‌گذاری
جمعیت	142,914,136 نفر
موقعیت	اروپای شرقی و آسیای شمالی
پایتخت	مسکو
تراکم نسبی (نفر در کیلومتر مربع)	8/4
رشد سالانه (درصد)	0.5ـ
شهرهای اصلی	مسکو، سن‌پترزبورگ، نووسیبیرسک، نیژنی نووگورود، یکاترینبورگ، سامارا، راستوف ـ نا ـ دانو، خاباروفسک و آرخانگلسک
زبان	روسی
دین	مسیحیت- کمونیسم
مساحت (کیلومتر مربع)	17,075,400
واحد پول	روبل

روسيه

موقعیت. فدراسیون روسیه در اروپای شرقی و آسیای شمالی جا دارد. از شمال به اقیانوس شمالگان، از شرق به اقیانوس آرام، از جنوب به کرۀ شمالی، چین، مغولستان، قزاقستان و دریای خزر و جمهوری‌های آذربایجان و گرجستان و از غرب به دریای سیاه، اوکراین، بلاروس (روسیۀ سفید)، لاتویا، استونی، خلیج فنلاند و کشورهای فنلاند و نروژ محدود شده است. این کشور ۱۷,۰۷۵,۴۰۰ کیلومتر مربع مساحت دارد و شهر مسکو پایتخت آن است.

سیمای طبیعی. روسیه، پهناورترین کشور جهان، به پنج بخش جغرافیایی به نام: جلگۀ روسیه، کوه‌های اورال، جلگۀ سیبری غربی، فلات سیبری مرکزی، و سیبری شرقی تقسیم می‌شود: ۱. جلگۀ روسیه که بخش بزرگی از اروپای شرقی را شامل می‌شود از شمال به دریای بارنتس، از شرق به کوه‌پایه‌های اورال، و از جنوب به دریای خزر و کوه‌های قفقاز محدود شده است. بلندترین نقطۀ روسیه، قله اِلبروس، با ۵,۶۴۲ متر ارتفاع در کوه‌های قفقاز قرار دارد. جلگه مزبور سرزمین کم‌وبیش همواری است که رودخانه‌هایی چون ولگا، دون، دوینا و اورال و بسیاری رودهای دیگر آن را مشروب می‌کنند و دریاچه‌های لادوگا، اونگا، ایلمِن، و اوزِرو از دیگر عوارض آبی این ناحیه‌اند؛ ۲. کوه‌های اورال از جنوب دریای کاراشروع می‌شود و رو به جنوب تا شمال کشور قزاقستان ادامه پیدا می‌کند. درازای آن ۲,۶۴۰ کیلومتر است و بلندترین قلّۀ آن، نارودنایا، ۱,۸۹۴ متر ارتفاع دارد. بیشتر معادن و تأسیسات صنعتی روسیه در این کوه‌ها قرار دارند و رودخانه‌های اورال، ولگا، دوینا، اوب، و پچورا از آن سرچشمه می‌گیرند؛ ۳. جلگه سیبری غربی سرزمین هموار و پستی است که وسعت آن به حدود ۲.۵‌میلیون کیلومتر مربع می‌رسد و باتلاق‌ها و مرداب‌های بسیار دارد. جلگۀ مزبور از غرب به کوه‌پایه‌های اورال و از شرق به رودخانۀ یِنی‌سِی محدود شده است و خلیج اوب و شبه‌جزیره‌های یامال و گیدان عوارض ساحل شمالی این ناحیه‌اند. رودخانه‌های اوب، ینی‌سی و تاز زهاب‌های آن به‌شمار می‌آیند؛ ۴. فلات سیبری مرکزی پهنۀ مرتفع و وسیعی است که از جنوب به کوه‌های سایان شرقی و یابلونووی می‌پیوندد و از شرق به زمین‌های پست یاکوت یا حوضۀ رودخانه‌های لِنا و ویلیویی منتهی می‌شود. شمال آن را باتلاق‌های پست و گودال تایمیر فرا گرفته و کوه‌های بیرانگا، در شبه‌جزیرۀ تایمیر، در شمالی‌ترین بخش آن جا دارد. دریاچۀ بایکال در ارتفاعات جنوبی این فلات قرار دارد و رودخانۀ آمور که روسیه و چین را از هم جدا می‌کند از همین ارتفاعات سرچشمه می‌گیرد؛ ۵. سیبری شرقی عمدتاً کوهستانی است. درّۀ لِنا مرز غربی آن است و آتشفشان کلیو چفسکایا سوپکا، مرتفع‌ترین نقطۀ سیبری، با بلندی ۴,۷۴۹ متر در شبه‌جزیرۀ کامچاتکا قرار دارد. رودخانه‌های آمور، کولیما، ایندیگیرکا، و یانا مهم‌ترین زهاب‌های آن محسوب می‌شوند و رشته‌کوه‌های ورخویانسک و چوکوت و چند رشته‌کوه دیگر، ارتفاعات این منطقه‌اند. کرانه‌های شمالی و شرقی روسیه از شبه‌جزیره‌ها، خلیجکها و جزایر ساحلی بسیار و جزیره‌های ساحلی فراوان تشکیل شده که شبه‌جزیرۀ کامچاتکا و جزیره ساخالین در کرانه‌های شرقی، شبه‌جزیره‌های کولا و یامال و جزایر نووایا زملیا، سِوِرنایا زملیا، سیبری جدید، و فرانتس یوزف، در اقیانوس شمالگان مهم‌ترین آن‌ها هستند. علاوه‌بر سرزمین اصلیِ روسیه، استان برون‌بومی کالینینگراد در ساحل شرقی دریای بالتیک و شمال کشور لهستان نیز بخشی از خاک این کشور محسوب می‌شود. روسیه به هفت منطقۀ فدرال تقسیم می‌شود و شهرهای مهم آن عبارت‌اند از مسکو، سن‌پترزبورگ، نووسیبیرسک، نیژنی نووگورود، یکاترینبورگ، سامارا، راستوف ـ نا ـ دانو، خاباروفسک، و آرخانگلسک. اقلیم روسیه کلاً قاره‌ای و سرد است. غیر از نواحی نزدیک به دریای سیاه که از اعتدال مدیترانه‌ای بهره‌مند است، بقیه نواحی کشور به‌خصوص حوالی شهر ولادی‌وستوک سرد است. دمای زمستانی نواحی شمال شرقی سیبری به ۷۰ـ درجۀ سانتی‌گراد می‌رسد و میانگین دمای تابستان در سواحل اقیانوس شمالگان به هشت درجۀ سانتی‌گراد بالغ می‌شود و دمای درّه‌های قفقاز از ۲۰ درجۀ سانتی‌گراد تجاوز نمی‌کند. بیشترین مقدار بارندگی در این کشور متعلق به نواحی ساحلی دریای سیاه و کوه‌های قفقاز است و کرانه‌های جنوب شرقی سیبری، تحت تأثیر پدیدۀ مونسون، بارندگی سنگین دارد. نواحی شمالی یا توندراهای روسیه از گیاهان پراکنده‌ای چون خزه و گلسنگ پوشیده شده که روبه جنوب بر تراکم آن افزوده می‌شود و به جنگل‌های انبوه و وسیع تایگا ختم می‌شود. نواحی مرکزی و جنوب شرقی جلگۀ روسیه و نیز جلگه‌های غربی سیبری از جنگل پوشیده‌اند و پوشش نواحی ساحلی دریای خزر و کوه‌های قفقاز از گونۀ گیاهان نواحی نیمه‌خشک است. پستانداران خاص شمالگان مانند خرس قطبی و پرندگان آن نواحی و نیز روباه و جغد توندرایی و گوزن، خرس، گرگ، خرس قهوه‌ای، ببر سیبری، سنجاب، مینک، آهو، لک‌لک، پرستو و عقاب حیات‌وحش روسیه را تشکیل می‌دهند.

اقتصاد. وسعت روسیه و نامساعدبودن اقلیم آن، مشکلات بسیاری در راه توسعۀ اقتصادی آن ایجاد کرده است. با این‌که برنامه‌هایی برای خودکفایی این کشور از نظر صنعتی و کشاورزی طراحی شده ولی هنوز تا مرحلۀ خودکفایی فاصلۀ بسیاری در پیش است و این کشور به ناچار بخشی از مواد غذایی خود را وارد می‌کند. غلات، جو دوسر، و چاودار مهم‌ترین فرآورده‌های کشاورزی روسیه‌اند. حدود یک‌دهم از اراضی این کشور، که عمدتاً در جلگۀ روسیه قرار دارند، قابل کشت است و دیگر مناطق کارایی کشاورزی ندارند. گوشت و لبنیات نیز محصولات دامی این کشور را تشکیل می‌دهند. ناوگان صیادی روسیه، بزرگ‌ترین ناوگان جهان است و محصول آن به ۴.۲میلیون تن بالغ می‌شود. بیشتر معادن آهن این کشور در شبه‌جزیرۀ کولا، حوالی مرز اوکراین، و نیز در سیبری قرار دارد و طلا، مس، روی و انواع فلزات کمیاب در کوه‌های آرال یافت می‌شود. معادن زغال روسیه در سیبری شرقی و حوضۀ کوزنتسک و کوه‌های اورال نهفته است و سیبری غربی بزرگ‌ترین ذخایر نفت و گاز طبیعی جهان را داراست. ذخیرۀ نفت این حوضه ۴۸.۵میلیارد بشکه و ذخیرۀ گاز طبیعی آن ‌۴۸,۱۰۰میلیارد مترمکعب است و از این لحاظ روسیه بعد از عربستان سعودی و امریکا در جایگاه سوم قرار دارد. رودخانه‌های ولگا و ینی‌سی تأسیسات برقابی عظیمی دارند و نیروگاه‌های متعدد هسته‌ای آن نیز از اهمیت فراوانی برخوردارند و تولید برق آن به ۷۷۲‌میلیارد کیلووات ساعت بالغ می‌شود. روسیه در زمینۀ صنایع سنگین دارای موقعیت ممتازی است ولی مصنوعات آن بیشتر به مصرف داخلی می‌رسد و صادرات آن کم است. این کشور در زمینۀ صنایع فضایی با امریکا برابری می‌کند و فولاد خام، آهن، لوله‌های فولادی، الیاف صنعتی، تراکتور، کمباین، بولدوزر، رایانه، لوازم خانگی، هواپیما و لکوموتیو بخشی از فرآورده‌های صنعتی آن را تشکیل می‌دهند.

حکومت و سیاست. نظام حاکم بر روسیه، جمهوری فدرال چند حزبی با دو نهاد قانون‌گذاری است. مجلس دومای روسیه ۴۵۰ عضو و شورای فدرال روسیه ۱۸۷ عضو دارند که مردم آنان را برای چهارسال برمی‌گزینند. رئیس‌جمهور را مردم برای دوره‌های ۴ساله انتخاب می‌کنند و قوۀ مجریه تحت نظارت اوست. فرماندهی کل نیروهای مسلح، و انتصاب نخست‌وزیر نیز از مسئولیت‌های رئیس‌جمهور است.

مردم و تاریخ. جمعیت روسیه حدود ۱۴۲,۹۱۴,۱۳۶ نفر است (۲۰۱۱) و تراکم نسبی آن به ۸.۴ نفر در کیلومتر مربع می‌رسد. روند افزایش جمعیت این کشور ۰.۵ـ درصد است و روس‌ها ۸۱.۵ درصد از جمعیت آن را تشکیل می‌دهند. اکثر مردم آن از آیین ارتدوکس روسی پیروی می‌کنند و ۷۳.۵ درصدشان شهرنشین‌اند و زبان رسمی آنان روسی است. میانگین امید به زندگی در روسیه ۷۰ سال است و ۹۹.۵ درصد از بزرگسالان آن باسوادند. فینها و اسلاوها در قرن ‌۶م در جلگۀ روسیه ساکن شدند و بعدها تحت استیلای خزرها قرار گرفتند. خزرها امپراتوری نسبتاً پهناوری در جنوب روسیه و اوکراین تأسیس کردند و در ‌۷۳۷م شهر ایتیل، در نزدیکی دهانۀ رود ولگا، را به پایتختی خود برگزیدند. هم‌زمان وایکینگها به قصد بازرگانی با کشورهای حوضۀ دریای سیاه و امپراتوری بیزانس راهی نواحی جنوب روسیه شدند و شهرهای نووگورود و کیِف را بنا نهادند. اسلاوها به مرور پیرامون این شهرها اقامت گزیدند و کشور کیِف را به‌وجود آوردند و در ۹۶۵‌‌م خزرها را مغلوب کردند. نیمۀ شرقی کشور کیِف در ۱۲۳۵م به تصرف تاتارهای مغول‌تبار درآمد و بیشتر شهرها و آبادی‌های آن تاراج و ویران شد. مهاجمان مغول اردوی زرّین را تأسیس کردند و شهر سرای در نزدیکی دریای خزر، را پایتخت خود کردند. فرزند اَلکساندر نوسکی (‌۱۲۷۶‌ـ‌۱۳۰۴) دولت پادشاهی موسکوویت را تأسیس کرد که تا ۱۵۹۸ دوام آورد. در زمان ایوان سوم معروف به ایوان بزرگ (‌۱۴۴۰‌ـ‌۱۵۰۵) بر وسعت شهر مسکو افزوده شد و این شهر رونق فراوان یافت. نوۀ او، ایوان چهارم یا ایوان مخوف، خود را تزار نامید و خانات تاتار و قازان را برانداخت و امپراتوری خود را از سوی شرق توسعه داد. بوریس گودونف، آخرین فرد این خاندان، در ۱۶۰۵ درگذشت و دوران آشوب و هرج و مرج روسیه آغاز شد. میخائیل رومانوف از امرای روس در ۱۶۱۲ مسکو را فتح کرد و به نام تزار روسیه به سلطنت نشست. پطر اول یا پطر کبیر، که از خاندان رومانوف بود، روسیه را به اوج عظمت و اقتدار رساند و شهر سن‌پترزبورگ را بنا نهاد و آن را پایتخت خود کرد. پس از او کاترین دوم معروف به کاترین بزرگ (‌۱۷۲۹‌ـ‌۱۷۹۶) با اقتدار تمام سلطنت کرد و در راه عظمت روسیه سخت کوشید. نوۀ او اَلکساندر اول (‌۱۷۷۷‌ـ‌۱۸۲۵) ناپلئون بناپارت، امپراتور فرانسه، را در نبرد روسیه شکست داد و قهرمان ملی روسیه شناخته شد و گرجستان، بسارابی، و فنلاند را ضمیمۀ امپراتوری خود کرد. جانشین او نیکلای اول با استبداد تمام بر روسیه حکومت کرد و در زمان حکومت او زمینه‌های ناخرسندی و بروز اغتشاش‌های عمومی فراهم شد. اَلکساندر دوم (۱۸۱۸‌ـ‌۱۸۸۱) آذربایجان، قفقاز، قزاقستان را ضمیمۀ روسیه کرد و دامنۀ امپراتوری خود را تا آسیای مرکزی وسعت بخشید. انقلاب اکتبر ۱۹۱۷ به حکومت خاندان رومانوف پایان داد و نظام سوسیالیستی شورایی را بر کشور حاکم کرد. اتحاد جماهیر شوروی در جنگ جهانی دوم، ارتش آلمان نازی را در صحراهای سرد و یخ‌بستۀ روسیه درهم شکست و عنوان بزرگ‌ترین قدرت نظامی جهان را ازآن خود کرد. یوسیف استالین (۱۸۷۹‌ـ‌۱۹۵۳) از ۱۹۲۴ تا ۱۹۵۳ با استبداد تمام بر شوروی حکومت کرد و بسیاری از مخالفان خود را ازبین برد. میخائیل گورباچف، آخرین رهبر اتحاد جماهیر شوروی، با اعلام فضای باز سیاسی، تغییرات بسیاری در نظام حکومتی کشور ایجاد کرد و بدین‌سان زمینۀ فروپاشی بزرگ‌ترین قدرت نظامی و استعماری جهان فراهم آمد و درپی آن نظام دموکراتیک بر کشور حاکم شد و بوریس یلتسین با عنوان نخستین رئیس‌جمهور کشور پس از فروپاشی اتحاد جماهیر شوروی، زمام امور روسیه را دردست گرفت. نیز ← اتحاد_جماهیر_شوروی_سوسیالیستی

 

---

حکمرانان روسیه

نام	مدت حكومت	تزارها	نام لاتین
ایوان چهارم (ایوان مخوف)	1533ـ1584		Ivan IV
فیودور اول (تئودور اول)	1584ـ 1598		Feodor I
بوریس گودونف	1598ـ1605		Boris Godunov
فیودور دوم(تئودور دوم)	1605		Feodor II
دمیتریوس	1605ـ1606		Demitrius
واسیلی چهارم	1606ـ1610		Vasily IV
میخائیل رومانوف	1613ـ1645		Michael Romanov
آلكسی اول	1645ـ1676		Alexis I
فیودور سوم (تئودور سوم)	1676ـ1682		Feodor III
ایوان پنجم	1682ـ 1696		Ivan V
پطر اول (پطر كبیر)	1682ـ1725		Perer I
كاترین اول	1725ـ1727		Catherine I
پطر دوم	1727ـ1730		Peter II
آنا ایوانوونا	1730ـ1740		Anna Ivanovna
ایوان ششم	1740ـ1741		Ivan VI
الیزابت	1741ـ1762		Elizabeth
پطر سوم	1762		Peter III
كاترین دوم (كاترین كبیر)	1762ـ 1796		Catherine II
پاول اول	1796ـ1801		Paul I
الكساندر اول	1801ـ1825		Alexander I
نیكلای اول	1825ـ1855		Nicholas I
الكساندر دوم	1855ـ1881		Alexander II
الكساندر سوم	1881ـ1894		Alexander III
نیكلای دوم	1894ـ1917		Nicholas II
رؤسای دولت روسیه شوروی
یاكوف اسوردلوف	1917ـ 1919		Yakov Sverdlov
میخائیل كالینین	1919ـ1923		Mikhail Kalinin
رؤسای جمهور اتحاد جماهیر شوروی سوسیالیستی
میخائیل كالینین	1923ـ1946		Mikhail Kalinin
نیكلای شِفِرنیك	1946ـ1953		Nikolai Shvernik
كلیمنت وروشیلوف	1953ـ1960		Kliment Voroshilov
لئونید برژنف	1960ـ1963		Leonid Brezhnev
آناستاس میكویان	1964ـ1965		Anastas Mikoyan
نیكلای پادگورنی	1965ـ1977		Nikolai Podgorny
لئونید برژنف	1977ـ1982		Leonid Brezhnev
واسیلی کوزینتسوف	1982ـ1983		Vasili Kozinetsev
یوری آندروپوف	1983ـ1984		Yuri Andropov
كنستانتین چرنینكو	1984ـ1985		Konstantin Chernenko
آندری گرومیكو	1985ـ 1988		Andrei Gromyko
میخائیل گورباچف	1988ـ1991		Mikhail Gorbachev