زامبیا
زامْبیا (Zambia)
| زامبیا | |
|---|---|
| نام فارسی | زامْبیا |
| نام لاتین | Zambia |
| نظام سیاسی | جمهوری چندحزبی با یک نهاد قانون‌گذاری |
| جمعیت | ۱۳,۰۴۶,۵۰۸ نفر |
| موقعیت | مرکز جنوبی قارۀ افریقا |
| پایتخت | لوزاکا |
| تراکم نسبی (نفر در کیلومتر مربع) | ۱۷.۳ |
| رشد سالانه (درصد) | ۱.۶ |
| شهرهای اصلی | لوزاکا، اِندولا چیپاتا، کاساما، لیوینگستون |
| زبان | انگلیسی |
| گروه‌های قومی | اقوام بمبا و تونگا |
| دین | مسیحیت |
| مساحت (کیلومتر مربع) | ۷۵۲,۶۱۵ |
موقعیت. جمهوری زامبیا در مرکز جنوبی قارۀ افریقا واقع است. از شمال به کشورهای کنگو کینشاسا (زئیر) و تانزانیا، از شرق به مالاوی، از جنوب به موزامبیک، زیمبابوه، و نامیبیا، و از غرب به آنگولا محدود شده است. این کشور، که از هر سو در خشکی محصور است، ۷۵۲,۶۱۵ کیلومتر مربع مساحت دارد و شهر لوزاکا[۱] پایتخت آن است.
سیمای طبیعی. کشور زامبیا تَختالی[۲] وسیع یا فلاتی ناهموار است که به‌وسیلۀ درّه‌های ژرفی چند قطع می‌شود و ارتفاع میانگین آن به ۹۰۰ تا ۱,۳۷۰ متر می‌رسد. بخشی از درّۀ کافت بزرگ[۳] افریقا مرز این سرزمین و کشور تانزانیا را تشکیل می‌دهد و کوه نیئیکا[۴]، در مرز مالاوی، با ارتفاع ۲,۱۶۴ متر بلندترین نقطۀ زامبیا به‌شمار می‌آید. این کشور سرچشمۀ رودخانۀ عظیم زامبزی[۵]، چهارمین رود بزرگ افریقا است. این رودخانه با درازای ۲,۷۳۵ کیلومتر، از فلات لوآندا[۶] در شرق کشور آنگولا سرچشمه می‌گیرد، در شمال شهر مرزی زامبزی به کشور زامبیا وارد می‌شود و از میان دره‌ای ژرف تا مرز نامیبیا به‌سوی جنوب جریان می‌یابد؛ سپس به‌سوی مشرق متوجه می‌شود و پس از تشکیل بخشی از مرز کشور نامیبیا و نیز تشکیل آبشار ویکتوریا[۷]، از کنار شهر مرزی لیوینگستون[۸] می‌گذرد. رودخانۀ زامبزی ضمن عبور از دریاچۀ سدّ کاریبا[۹]، که با درازای ۲۸۲ کیلومتر از طویل‌ترین دریاچه‌های مصنوعی جهان است، کشورهای زامبیا و زیمبابوه را ازهم جدا می‌کند و پس از آمیختن با رود لوانگوا[۱۰] به کشور موزامبیک وارد می‌شود. رودخانۀ کافوئه[۱۱]، که از شمال به جنوب روان است، پس از عبور از پارک حفاظت‌شدۀ کافوئه از جنوب شهر لوزاکا می‌گذرد و به رودخانۀ مرزی زامبزی می‌ریزد. رودخانۀ لوانگوا در نواحی شرقی زامبیا از شمال به جنوب روان است و سومین رود بزرگ این کشور به‌حساب می‌آید. این رود از ارتفاعات جنوبی درّۀ کافت بزرگ سرچشمه می‌گیرد و روبه جنوب غربی از میان پارک‌های حفاظت‌شدۀ لوانگوای شمالی و جنوبی می‌گذرد و در نقطۀ مشترک مرزی زامبیا، زیمبابوه، و موزامبیک به رودخانۀ بزرگ زامبزی می‌پیوندد. زامبیا از پرآب‌ترین نواحی افریقای مرکز جنوبی است و دریاچه‌ها و رودخانه‌های متعددی دارد. برخی از دریاچه‌های مهم این کشور عبارت‌اند از دریاچۀ مرزی تانگانیکا[۱۲]، در مرز مشترک سه کشور زامبیا، تانزانیا، و کنگوکینشاسا (زئیر)؛ دریاچۀ ام‌وِرو[۱۳] در مرز کنگو کینشاسا؛ دریاچۀ بانگوئئولو[۱۴] (۹,۸۴۲ کیلومتر مربع)؛ و دریاچۀ ام‌وِرو وانتیپا[۱۵] در شمال. زامبیا به نُه استان تقسیم می‌شود و شهرهای مهم آن عبارت‌اند از لوزاکا، اِندولا[۱۶]، چیپاتا[۱۷]، کاساما[۱۸]، و لیوینگستون. اقلیم زامبیا مدارگانی مایل به نیمه استوایی است و سه فصل متمایز دارد: فصل خنک و خشک که از اردیبهشت تا مرداد به درازا می‌کشد؛ پس از آن موسم بسیار گرم و خشک فرا می‌رسد که تا آبان ادامه دارد و به‌دنبال آن فصل بارندگی آغاز می‌شود که از آبان تا فروردین به‌طول می‌انجامد. میانگین دمای شهرهای لوزاکا و اندولا در دی‌ماه ۲۱.۱ درجۀ سانتی‌گراد، در تیرماه به‌ترتیب ۱۶.۱ و ۱۵ درجۀ سانتی‌گراد است و میانگین بارندگی سالانۀ آن‌ها به ۸۳۶ و ۱,۲۹۳ میلی‌متر بالغ می‌شود. بیشتر اراضی کشور زامبیا از جنگل و علف‌های ساوانایی پوشیده شده و بزرگ‌ترین و انبوه‌ترین جنگل‌های آن، که عمدتاً از گیاهانی چون پاپیروس و درخت ساج تشکیل شده است، در نواحی جنوب غربی کشور جا دارند و جانوران گوناگونی چون زرافه، فیل، پلنگ، ببر، و شیر نمونه‌هایی از حیات وحش این کشور به‌حساب می‌آیند.
اقتصاد. بیشترین نیروی کار زامبیا به کشاورزی اشتغال دارند و محصولات آن عمدتاً در بازارهای داخلی به‌مصرف می‌رسد. فرآورده‌هایی که به بازارهای خارج صادر می‌شود نیز از کشتزارهای اروپاییان ساکن زامبیا تأمین می‌شود که تنباکو، نیشکر، پنبه، و بادام زمینی از آن جمله‌اند. ذرت، ارزن، و مانیوک (کاساوا) و انواع سبزیجات، که بومیان زامبیا کشت می‌کنند، نیز به مصرف داخلی می‌رسند. گله‌داری به پرورش دام‌های اهلی منحصر است که آن هم به‌سبب وجود مگس تسه‌تسه بسیار محدود و ناچیز است. جنگل‌های جنوب غربی، رفته‌رفته پاک‌سازی شده و در بعضی جاها به‌جای آن‌ها نهال‌های جدید کاشته‌اند. صنعت شیلات این کشور نیز به صید ماهی از دریاچه‌ها و رودخانه‌های داخلی منحصر است. استخراج مس ازجمله منابع مهم زیرزمینی زامبیا است که در اقتصاد این کشور نقش مهمی دارد و آن را در ردیف پنجمین تولیدکنندۀ مسِ جهان قرار داده است؛ درآمد حاصل از این محصول به مصرف برنامه‌های عمرانی و آبادانی کشور می‌رسد و کوبالت، نقره، طلا و سنگ‌های گران‌بها از دیگر کانی‌های ارزشمند این کشورند. با‌این‌که نیروی برقابی[۱۹] در این کشور بسیار فراوان است، ولی از استخراج زغال‌سنگ و استفاده از آن نیز غفلت نشده و بعضی از نیروگاه‌های حرارتی و تأسیسات دیگر را با این سوخت به گردش درآورده‌اند. تولید مصنوعات مسی، نساجی، لاستیک اتومبیل، کود و مواد منفجره و نیز پالایش نفت وارداتی از تانزانیا، از دیگر فعالیت‌های صنعتی زامبیا محسوب می‌شوند. میزان الکتریسیتۀ تولید‌شده در این کشور حدود ۷میلیارد کیلووات ساعت، و مصرف سرانۀ آن ۵۴۵ کیلووات ساعت است، که از این لحاظ یکی از صادرکنندگان بزرگ نیروی الکتریسیته به کشورهای همسایۀ خود به‌شمار می‌آید. مساحت اراضی زیر کشت زامبیا ۵.۵میلیون هکتار است و ۷۰ درصد از نیروی کار کشور مذکور در این بخش مشغول‌اند. مساحت جنگل‌های زامبیا ۳۱میلیون هکتار یا ۴۲.۲ درصد وسعت کل کشور است و تولید چوب و الوار آن به ۸میلیون متر مکعب می‌رسد.
حکومت و سیاست. حکومت زامبیا جمهوری چندحزبی با یک نهاد قانون‌گذاری به نام مجلس ملی، است. بنابر قانون اساسی ۱۹۹۶، مجلس ملی آن ۱۵۰ نمایندۀ انتخابی دارد که برای مدت پنج سال به این سمت برگزیده می‌شوند. رئیس‌جمهور، عالی‌ترین مقام اداری و اجرایی کشور، نیز برای یک دورۀ پنج‌ساله انتخاب می‌شود و تشکیل هیئت دولت از وظایف اوست.
مردم و تاریخ. جمعیت زامبیا حدود ۱۳,۰۴۶,۵۰۸ نفر است (۲۰۱۰) و تراکم نسبی آن به ۱۷.۳ نفر در کیلومتر مربع می‌رسد. رشد سالانۀ جمعیت این کشور ۱.۶ درصد است و حدود ۵۰ درصد از جمعیت آن را اقوام بمبا و تونگا تشکیل داده‌اند. ۵۰ تا ۷۵ درصد از مردم آن مسیحی‌اند و ۶۵ درصد از آنان در روستاها به‌سر می‌برند. زبان رسمی آنان انگلیسی است. زامبیا زیستگاه کهن‌ترین انسان‌هاست، ولی بیشتر گروه‌های قومی امروزی در قرن ۱۷ از شمال به این سرزمین وارد شده‌اند. سوداگران عرب در پایان قرن ۱۹ برای خریدوفروش برده از شرق به این کشور وارد شدند و دیوید لیوینگستن اسکاتلندی نخستین اروپایی بود که در کتاب خود از زامبیا یاد کرد و در ۱۸۵۵ نیز آبشار معروف ویکتوریا را شناسایی و نام‌گذاری نمود. مدتی بعد سسیل رودز[۲۰] به نمایندگی از طرف کمپانی انگلیسی افریقای جنوبی از مرزهای جنوبی زامبیا وارد شد و با بومیان به دادوستد پرداخت. زامبیا در ۱۹۱۱ به رودزیای شمالی موسوم شد و شهر لیوینگستن به پایتختی آن انتخاب گردید. انگلیسی‌هایی که در گوشه و کنار این سرزمین سکونت داشتند و به اکتشاف و استخراج مس سرگرم بودند، در ۱۹۲۴ آن را به تحت‌الحمایگی بریتانیا درآوردند. پس از جنگ جهانی دوم جنبش‌های ملی‌گرایانه و استقلال‌طلبانۀ مردم این سرزمین آغاز شد و در ۱۹۵۳ به فدراسیونی مرکب از رودزیای جنوبی و نیاسالند[۲۱] (زیمبابوه و مالاوی امروزی) پیوست. این فدراسیون در ۱۹۶۳ منحل شد و زامبیا در ۲۴ اکتبر ۱۹۶۴ به استقلال کامل رسید و کِنِت کائوندا[۲۲] به سمت نخستین رئیس‌جمهور کشور انتخاب شد و نام آن را از رودزیای شمالی به زامبیا، سرچشمۀ رودخانۀ بزرگ زامبزی، تغییر داد.