سمندر
سَمَندر (salamander)
دوزیستی[۱] دم‌دار، از راستۀ دم‌داران. سمندرها گاهی با سوسماران اشتباه گرفته میشوند، اما برخلاف آن‌ها فاقد فلس یا ناخن‌اند. سمندرها پوستی نرم یا زگیل‌دار، و مرطوب دارند. راستۀ دوزیستان دم‌دار شامل ۳۰۰ گونه است که در نُه خانواده قرار دارند و بیشتر در نیمکرۀ شمالی یافت میشوند. انواع سمندرها عبارت‌اند از هلبندر[۲]، مودپوپی[۳]، اولم[۴]، واترداگ[۵]، سیرنس[۶]، سمندر مول[۷]، سمندر تاج‌دار[۸]، و سمندرهای بی‌شُش[۹] (سمندرهای غروب[۱۰]، جنگلی، و چشمه‌ای[۱۱]). سمندرها از حشرات و کرم‌ها تغذیه، و در آب یا مناطق مرطوب نواحی معتدل شمالی زندگی می‌کنند. بیشتر در شب تغذیه می‌کنند و در روز مخفی میشوند. اغلب در زمستان‌ها به خواب زمستانی می‌روند. لقاح خارجی یا داخلی است و اغلب در آب رخ می‌دهد. لاروها دارای آبشش خارجی‌اند. برخی از سمندرها در شکل لاروی باقی می‌مانند، هرچند از نظر جنسی بالغ‌اند و تولیدمثل می‌کنند؛ به این حالت نئوتنی[۱۲] می‌گویند. سمندر مکزیکی[۱۳] و سمندر گِلی[۱۴] Necturus maculosus در امریکای شمالی دارای نئوتنی‌اند. در ۱۹۹۸، پنج گونۀ جدید سمندر در ناحیه گرمسیری شرق مکزیک مرکزی کشف شد. این گونه‌ها متعلق به جنس Thorius اند که اعضای آن به‌واسطۀ کوچک‌بودنشان مشخص میشوند. برخی از این گونه‌ها کمتر از دو سانتی‌متر طول دارند. سمندرهایی، ازجمله سمندر آتشین[۱۵] یا خال‌دار[۱۶] Salamandra salamandra، دارای نشان‌هایی سیاه در زمینه‌ای به رنگ زرد روشن، نارنجی یا قرمزند و حدود بیست سانتی‌متر طول دارند. در قرون وسطا، به غلط تصور می‌شد که این گونه سمندر نسبت به آتش ایمن است. گونه‌های دیگر عبارت‌اند از سمندر غول‌پیکر ژاپن Andrias japonicus با ۱.۵ متر طول، و سمندر مکزیکی Ambyostoma mexicanum. سمندر غول‌پیکر در ارتفاعات ۲۰۰ تا ۱,۰۰۰متری شمال و مرکز کیوشو یافت می‌شود. این گونه‌ها بزرگ‌ترین دوزیستان‌اند. براساس شواهد فسیلی، سمندرهای غول‌پیکر زمانی در سراسر اروپا فراوان بودند و حداکثر به‌طول ۲.۳ متر می‌رسیدند. در ایران، پنج گونۀ متفاوت سمندر یافت می‌شود که عبارت‌اند از سمندر کوهستانی آذربایجان، سمندر کوهستانی لرستان، سمندر کوهستان کردستان، سمندر آتشین، و سمندر باله‌دار (تاج‌دار) جنوبی.