شیخ بهایی، محمد (بعلبک ۹۵۳ـ مشهد ۱۰۳۰/۱۰۳۱ق)

محمد شیخ بهایی;
زادروز	بعلبک ۹۵۳ق;
درگذشت	مشهد ۱۰۳۰/۱۰۳۱ق
محل زندگی	ایران
ملیت	لبنانی
شغل و تخصص اصلی	عالم دینی
شغل و تخصص های دیگر	حکیم، دانشمند، شاعر
آثار	العروة‌الوثقی در تفسیر سورۀ حمد؛ الحبل‌المتین در حدیث؛ الزبده در اصول فقه
گروه مقاله	دین اسلام

(یا: بهاء‌الدین عاملی) عالم دینی، دانشمند و شاعر ایرانی. از اهالی «جَبَّع» روستایی در حوالی جبل عامل لبنان بود. نسب او به حارث بن عبدالله همدانی از اصحاب امام علی (ع) می‌رسد. در کودکی به‌همراه پدر به ایران آمد. به هرات، آذربایجان، دمشق، فلسطین و مصر نیز سفر کرد. بخشی از درس‌هایش را نزد پدر و ملا عبدالله یزدی، صاحب حاشیۀ معروف در منطق، فراگرفت. در ادبیات عرب، تفسیر، حدیث، حکمت، کلام، ریاضیات، هیئت، جفر، رمل، فقه، اصول و رجال توانا بود و در این موضوعات کتاب نوشته است. العروة‌الوثقی در تفسیر سورۀ حمد، الحبل‌المتین در حدیث، الزبده در اصول فقه، نان و حلوا، شیر و شکر و نان و پنیر در عرفان، خلاصة‌الحساب و تشریح الافلاک، مفتاح‌الفلاح در دعا، حواشی تفسیر بیضاوی و کشاف و نيز کشکول از آثار اوست. به فارسی و عربی شعر می‌گفت و دیوان شعر نیز دارد. از شاگردان او می‌توان از محمدتقی مجلسی، محمدصالح مازندرانی، محمدباقر سبزواری معروف به محقق سبزواری، صدرالمتالهین شیرازی (ملاصدرا)، ملامحسن فیض کاشانی، و نظام‌الدین ساوجی که به فرمان شاه‌عباس کتاب جامع عباسی شیخ بهایی را تکمیل کرد و به‌پایان رسانید، نام برد. برخی او را صوفی می‌شمردند. گویند با فرقه‌های کلامی و فقهی مختلف سازگار بود و در مواجهه با آنان چون آنان رفتار می‌کرد. بر آن بود که عمل شرعی، بدون تقلید، اما با اعتقاد به صحت، درست است؛ ولو خلاف فتوای فقیهان باشد. شاه‌عباس صفوی اول منصب شیخ‌الاسلامی (← شیخ‌الاسلام) و تصدی امور شرعی اصفهان را به او واگذار کرده بود. پدرش از شاگردان برجستۀ شهید ثانی، پدرزنش شیخ علی منشار، شیخ‌الاسلام عهد صفوی، و همسرش نیز فقیه بود. پس از آن‌که در بقعۀ بابا رکن‌الدین شیرازی، زمان مرگ خود را نزدیک احساس کرد، به مشهد رفت و در خانه‌ای نزدیک حرم مجاور شد. آن‌جا بود تا درگذشت و در همان خانه مدفون شد.