عرقچین (معماری)

از ویکیجو | دانشنامه آزاد پارسی

(یا: نَهَنبَن) از عناصر تزئینی در معماری سنتی ایران. پوشش مدور و کم‌خیز گنبدی که معمولاً برای پوشش زیرین (داخلیِ) گنبد بقعه‌ها (بر روی تیزه‌های کاربندی) به کار می‌رود. به زبان ساده، به طاق مدوری که روی کاربندی زده می‌شود عرقچین می‌گویند.

نمونه‌ای از عرقچین در بناهای تاریخی ایران
نمونه‌ای از عرقچین در بناهای تاریخی ایران

عرقچین شیوه‌ای برای تأمین پایۀ دایره‌ای‌شکل از پلان‌های مربع جهت اجرای گنبد بوده است. علاوه بر ساخت گوشواره، گاهی تالارهای بزرگ به وسیلۀ جرزها و یا ستون‌ها به صورت عرقچین سطحشان تقسیم‌بندی می‌شود.

نوع دیگری که برای ساختن گنبد وجود دارد آن است که ابتدا به قطر دایره‌ای معادل قطر چهارضلعی، پوشش را به شیوۀ ساختمان گنبد شروع کرده تا دایره‌ای به قطر معادل ضلع مربع محل گنبدخانه به وجود آید. در این حال اگر همان انحنای قسمت انجام شده را ادامه داده و پوشش را تمام کنند، قسمت پوشش گنبد قطعه‌ای از کره خواهد بود و به عرقچین موسوم است که در پوشش شبستان‌ها و چهل‌ستون‌ها مورد استفاده قرار می‌گیرد.