عصر یخبندان
عصر یخبندان (Ice Age)
هر دورۀ یخچالشِ[۱] گسترده در تاریخ زمین. طی این دوره‌ها ورقه‌های یخ و کلاهک‌های یخی کرۀ زمین را می‌پوشاندند. این نام، به‌ویژه، برای نامیدن یخچالشِ دورۀ پلئیستوسن[۲]، از ۲میلیون سال قبل، و دقیقاً قبل از دورۀ تاریخی به‌کار می‌رود که طی آن، در قارۀ امریکای شمالی، یخچال‌ها در جنوب به دریاچه‌های بزرگ رسیدند و اروپای شمالی را صفحه‌ای یخی[۳] پوشاند که بقایای آن در جنوب، تا حدود سوئیس، باقی مانده است. در بریتانیا، یخ در جنوب به خط اتصال فرضی شهرهای بریستول[۴]، بَنبری[۵]، و اکستر[۶] رسید. چندین دورۀ پیشروی یخچالی وجود داشته است که با مراحل بین یخچالی (دوره‌های گرم) از هم جدا شده‌اند. طی دوره‌های بین یخچالی، یخ‌ها ذوب می‌شدند و دما به بالاتر از دمای کنونی می‌رسید. اکنون، در دورۀ بین یخچالیِ یک عصر یخبندان زندگی می‌کنیم. عصرهای یخبندان دیگری نیز در ازمنۀ زمین‌شناسی بوده است؛ چهار عصر در دوران پرکامبرین[۷]، یک عصر در اُردُویسین[۸]، و یک عصر در پایانِ دورانِ کربونیفر[۹] و آغاز پرمین[۱۰]. رویداد عصر یخبندان تحت تأثیر مجموعه‌ای از عوامل است (فرضیۀ میلانکوویچ[۱۱]) که عبارت‌اند از ۱) تغییر وضعیت زمین نسبت به خورشید، یعنی انحراف زمین در چرخه‌ای ۴۱هزار ساله که در همان زمان، محور زمینی در چرخه‌ای ۲۲هزار ساله جابه‌جا می‌شود و این امر موجب می‌شود زمان رسیدن نزدیک‌ترین نقطۀ زمین به خورشید در فصول متفاوت تغییر کند. ۲) چرخۀ ۹۲هزار سالۀ بی‌قاعدگی مدار زمین به دور خورشید که طی آن، مدار از حالت بیضوی به مداری تقریباً دایره‌ای‌شکل تغییر می‌کند. شدیدترین دوره‌های عصرِ یخبندان زمانی روی‌می‌دهد که مدار زمین به شکل دایره نزدیک می‌شود. این احتمال وجود دارد که عصر یخبندان پلئیستوسن هنوز تمام نشده باشد و دوباره ۶۰هزار سال دیگر به اوج برسد. نظریۀ اعصار یخبندان را اولین‌بار در قرن ۱۹، افرادی چون ایگناس ونتس[۱۲]، مهندس عمران سوئیسی، در ۱۸۲۱، و لوئیس آگاسیس[۱۳]، طبیعی‌دان سوئیسی، در ۱۸۳۷ مطرح کردند. قبل از آن، بیشتر زمین‌شناسان معتقد بودند که سنگ‌ها و رسوبات براثر طوفان نوح نهشته شده‌اند. اصطلاح عصر یخبندان را اولین‌بار گیاه‌شناسی با نام کارل شیمپر[۱۴] در ۱۸۳۷ وضع کرد.