عودلاجان
عودْلاجان
محله‌ای در شمال شرقی تهران قدیم. تا دورۀ فتحعلی‌شاه قاجار بیشترین قسمت‌های آن باغ بود و از شمال و شرق به حصار قدیمی شهر، غرب باروی ارک سلطنتی، جنوب چال‌میدان و از جنوب غربی به محلۀ بازار محدود می‌شد. با خانه‌سازی اعیان و اشراف به یکی از چهار محلۀ تهران قدیم تبدیل شد. پرجمعیت‌ترین محلۀ تهران و از مهم‌ترین بناهای آن خانۀ وزیرمختار روسیه معروف به باغ ایلچی بود. گریبایدوف، وزیرمختار روسیه، در ۱۲۴۴ق در باغ ایلچی به‌قتل رسید. از ساکنان مشهور آن میرزا آقاخان نوری، محمودخان ملک‌الشعرا، شعاع‌السلطنه، و سیدعبدالله بهبهانی بودند.
محلۀ یهودی‌ها که به گتوهای اروپایی شباهت داشت، محلۀ ارامنه و محلۀ زردشتی‌ها در عودلاجان بودند. گروه‌های رقص و آواز و سیاه‌بازی که در جشن‌ها و مهمانی‌ها برنامه اجرا می‌کردند، از محلۀ کلیمی‌ها اجیر می‌شدند. محلۀ کلیمی‌ها از شش راه با محلۀ مسلمانان ارتباط داشت. عودلاجان به پنج پاتوق و چند گذر تقسیم می‌شد و هشت قراول‌خانه امنیت را در آن برقرار می‌کردند. با نُه کاروان‌سرا و چند بازارچه از رونق اقتصادی برخوردار بود. ۳۳ آب‌انبار، ۳۰ حمام، دو گورستان و دو کنیسه داشت. باغ مشهور پسته‌بیک، کوچه یا محلۀ حیاطِ شاهی، که مدرسۀ سپهسالار قدیم با مناره‌های معروف خود در آن‌جا قرار دارد، کوچۀ زورخانه، کوچۀ صدراعظم، گذر شترگلو، پامنار، کوچه آبشار، یخچال، کوچۀ میرزا محمود وزیر و کوچۀ نقاره‌خانه جزء عودلاجان بودند. شماری از این کوچه‌ها هنوز با همان نام‌ها باقی‌اند. میرزا ملکم‌خان ناظم‌الدوله انجمن فراماسونری یا فراموش‌خانه را در فاصلۀ سال‌های ۱۲۷۳ و ۱۲۷۸ق در خانۀ جلال‌الدین میرزا پسر فتحعلی‌شاه در نزدیکی مسجد حوض عودلاجان تشکیل داد. پس از گسترش شهر تهران در ۱۲۸۴ق، در دورۀ ناصرالدین‌شاه، محلۀ عودلاجان از طریق دروازۀ دولاب (سه راه شکوفۀ کنونی)، در خیابان شهباز (هفده شهریور کنونی)، با شرق شهر ارتباط یافت و با پیوستن بخشی از آن ازجمله سرپُلک (سرپولک) به محله‌های چال‌میدان و دولت، از وسعت آن کاسته شد. در شمال آن خیابان چراغ‌گاز (امیرکبیر کنونی)، در شرق آن خیابان ری و در غرب آن خیابان ناصریه (ناصرخسرو کنونی) احداث شد. ازجمله مدرسه‌های آن درب مدرسه، مدرسۀ مروی، مدرسۀ پامنار و مدرسۀ دخترانۀ عفاف بود. آب رود کرج در دورۀ محمدشاه قاجار در دو نقطۀ دروازۀ شمیران (پامنار) و سرچشمۀ عودلاجان به شهر تقسیم می‌شد. واژۀ عودلاجان معرّب و تغییر شکل‌یافتۀ واژۀ «اودراجان» به معنی محل تقسیم آب است.