فون نویمان، جان (۱۹۰۳ـ۱۹۵۷)
فون نویْمان، جان (۱۹۰۳ـ۱۹۵۷)(Von Neumann, John)
دانشمند و ریاضیدان امریکایی، زادۀ مجارستان. از بنیانگذاران طرحریزی رایانه بود. در اواخر دهۀ ۱۹۳۰، حلقههای عملگر[۱] را ابداع کرد که جبر فون نویمان نامیده میشود. دیگر حوزههای فعالیت او عبارتاند از نظریۀ مجموعهها، نظریۀ بازیها، مکانیک کوانتومی، سیبرنتیک، که در زمینۀ روباتهای خودتولیدکننده یا ماشینهای فون نویمان است، و ساخت بمبهای اتمی و هیدورژنی. کار طراحی و نظارت بر ساخت اولین رایانهای را که قادر به استفاده از برنامۀ انعطافپذیر ذخیرهشده بود و EDVAC نام داشت، از ۱۹۴۰ تا ۱۹۵۲ در مؤسسۀ مطالعات عالی[۲] پرینستون بهانجام رساند. همۀ رایانههای برنامهپذیر بعدی را براساس همین رایانه طرحریزی کردند. فون نویمان در بوداپست زاده شد و در دانشگاههای آلمان و سوئیس درس خواند. در ۱۹۳۰، به امریکا مهاجرت کرد. در ۱۹۳۱، در دانشگاه پرینستون به مقام استادی رسید و از ۱۹۳۳ نیز عضو مؤسسۀ مطالعات پیشرفتۀ پرینستون بود. از ۱۹۴۰ تا ۱۹۵۴، عهدهدار سِمتهای مشاورهای در دولت ایالات متحده امریکا بود. در ۱۹۳۱، همارزبودن مکانیک ماتریسی و مکانیک موجی را بهاثبات رساند. کتاب مبانی ریاضی مکانیک کوانتومی[۳] (۱۹۳۲) را برای دفاع ریاضیاتی از اصل عدم قطعیتِ[۴] فیزیکدان آلمانی، ورنر هایزنبرگ[۵]، نوشت. اثر بهیادماندنیاش، نظریۀ بازیها و رفتار اقتصادی[۶] (۱۹۴۴)، که با همکاری اسکار مورگنشترن[۷] (۱۹۰۲ـ۱۹۷۷) نوشته شد، پایهگذار نظریۀ نوین بازیها بود.