قطب (عرفان)
قُطب (عرفان)
اصطلاحی عرفانی با دو معنای قدیم و جدید. به نظر عارفان، در هر دوره، از میان تمامی عارفان عصر، آن کس که حائز برترین مقام معرفت است قطب خوانده می‌شود. به باور اینان، تمامی عوالم در حیطۀ تصرّف قطب و تحت ولایت اوست. اینان قطب را نزدیک‌ترین مردم زمانۀ خود به خداوند می‌دانند. در طی تاریخ عرفان اسلامی، جمعی همچون ابوسعید ابوالخیر و ابن عربی، ادّعای قطبیّتی این‌گونه داشته‌اند. از منظر شیعیان اثنی‌عشری، این مرتبت تنها مخصوص امام عصر (ص) در هر دوره است. در ادوار متأخّر، قطب معنی‌ای مرادفِ بزرگ و پیر سلسله یافته است. از این‌رو، در یک زمان، تمامی شیوخ سلسله‌های متعدّد، قطب یا قطب سلسله خوانده می‌شوند. این قطبیت، که حتّی گاه صورتی موروثی و خانوادگی یافته است، با آن قطبیّتّ کهن تنها اشتراک لفظی دارد.