لکه تار
لکۀ تار (scotoma)
(یا: اسکوتوم؛ لکۀ سیاه؛ سیاهنقطه) بیماری چشمی مربوط به نقصِ میدان بینایی. بر اثر پارهای بیماریها یا آسیبها در جلوی یک چشم یا دو چشم ظاهر میشود. ندیدن یا بد دیدن بخشی از میدان بینایی را گاه بیماری نمیدانند بلکه نشانۀ بیماری دانستهاند. اما برخی از این نظر که اسکوتوم نقص و اختلال در بینایی است، آن را بیماری میدانند. اسکوتوم در روال عادی زندگی تأثیر گذاشته و صاحبان مشاغل که با بینایی سر و کار دارند (چون حسابدارها، روزنامهنگاران، نویسندگان و حتی دانشآموزان) با مشکل مواجه میشوند. افراد دارای نشانههایی چون تار دیدن، ندیدن بخشی از فضا، ندیدن یا بد دیدن بعضی حروف و کلمات، سیاه دیدن جاهایی از صفحۀ رنگی و سردرد، لازم است به پزشک مراجعه کنند. واژۀ اسکوتوما از روم باستان برگرفته شده و به معنای سپر سیاهی بوده که دشمن نمیتوانسته پشت آن را مشاهده کند.
علل و انواع
علتهایی چون فشار عصبی (بهویژه اختلال در عصب بینایی)، آسیب مغزی (بهویژه ضربه به قسمت بینایی مغز)، اختلال در شبکیۀ چشم، و آب سیاه را از پدیدآورندههای اسکوتوم شمردهاند. البته احتمال هست، علتهای ناشناختهای هم در ایجاد آن نقش داشته باشند. پیدایش این بیماری گاه با شبکۀ بیماریها مرتبط است: میگرن باعث حمله میگرنی، و این حمله باعث فشار عصبی و فشار بر مغز، و اینگونه فشارها، پیدایش اسکوتوم را به همراه دارد. بر اساس موقعیت سیاهی در میدان بینایی و ویژگیهای آن، اسکوتوم به چند نوع تقسیم میشود:
- اگر سیاهی یا تاری در بخش مرکزی میدان بینایی باشد، به طوری که در تشخیص چهره و خواندن متن تأثیر بگذارد، آن را اسکوتوم مرکزی[۱] مینامند.
- استقرار سیاهی یا تاری در کنارهای بیرونی میدان بینایی، اسکوتوم محیطی را پدید میآورد. معمولاً جداشدگی شبکیه و آب سیاه باعث آن میشوند.
- سیاهی گاه در نزدیکی میدان بینایی قرار دارد که به آن اسکوتوم پارامرکزی[۲] میگویند.
- نوع دیگر اسکوتوم همیانوپی[۳] است که لکۀ سیاه نیمی از میدان بینایی را میپوشاند. آسیبهای مغزی مثل سکتۀ مغزی باعث آن میشود.
تشخیص و درمان
معاینات اولیه معمولاً با دستگاه اسکوتومنگار[۴] انجام میشود و موقعیت و نوع سیاهی و تاری به دست میآید. سپس پزشکان برای یافتن علل و عوامل و پیشرفتگی به روشهای دیگر، معاینه را ادامه میدهند و این مراحل را اجرا میکنند: تست میدان دید، توموگرافی انسجام نوری، تصویربرداری فندوس و بررسیهای عصبی. پس از تشخیص دقیق، یکی از روشهای درمانی یعنی تجویز دارو، جراحی، ارتوپتیک[۵] یا استفاده از وسایل کمکبینایی چون لنز را برمیگزینند. برای پیشگیری به همگان توصیه میشود هنگام ورزش، کار و رانندگی از کلاه و عینک محافظ استفاده کنند. افراد با سابقه خانوادگی اسکوتوم یا دارای سن بالا یا بیماریهای خاص، باید معاینات منظم چشمی را جدی بگیرند. البته روش زندگی و تغذیۀ سالم، مراعات بهداشت و آبوهوای طبیعی در پیشگیری مؤثر است.