ماتریالیسم دیالکتیک

ماتِریالیسم دیالِکْتیک (dialectical materialism)

دیدگاه فلسفی مارکسیسم که ماده‌گرایی (به‌خصوص ماده‌گرایی فویرباخ) را به‌ منزلۀ فلسفه‌ای فراگیر با مفهوم هگلی دیالکتیک، یعنی نیروی محرکۀ تاریخی و پیش‌برندۀ رویدادها به ‌سوی حل تدریجی تضادهای شاخص هر عصر تاریخی، تلفیق می‌کند. این ترکیب را نخست انگلس در آنتی دورینگ (۱۸۷۸) کاملاً شرح و بسط داد. اندیشۀ انسان خصلت یکدست اما متضاد واقعیت خارجی را انعکاس می‌دهد. بر اساس این دیدگاه اولاً همۀ پدیده‌های جهان، ازجمله رفتار و اعمال انسان‌ها، در عالم مادی ریشه دارند و ثانیاً تغییر و تحول آن‌ها به شیوۀ دیالکتیک صورت می‌گیرد. مارکسیسم با الهام از هگل قوانین دیالکتیک را به‌صورت زیر خلاصه می‌کند: قانون تبدیل کمیت به کیفیت و بالعکس؛ قانون تضاد (وحدت ضدین)؛ قانون نفیِ نفی. بنابر برداشت پلخانوف و لنین از ماتریالیسم دیالکتیک، ماهیت جهان با آرمان‌های انقلاب تطابق دارد و این اعتقاد هیجان‌انگیز که تاریخ، پیروزی آرمان یا حزب ما را تضمین می‌کند، یکی از فریبنده‌ترین تسلّا‌های فلسفه است.

 

---