مرجان
مَرجان (coral)
بی‌مهره‌ای دریایی از ردۀ آنتوزوآ[۱]، شاخۀ سین‌داریا[۲]. این شاخه شامل شقایق و عروس دریایی نیز می‌شود. مرجان‌ها در آب گرم دریاها و در عمق متوسط که نور کافی است، یافت می‌شوند و اسکلتی از آهک (کربنات کلسیم) دارند که آهک آن را از آب اطرافشان تأمین می‌کنند. برخی مرجان‌های با ارزش برای تزیینات یا جواهرسازی به‌کار می‌روند، مانند مرجان قرمز مدیترانه‌ای با نام کورالوم روبروم[۳]. مرجان‌ها هم‌زیست جلبک[۴] میکروسکوپی زواکسانتاله[۵]اند که داخل بخش نرم بدن آن‌ها قرار دارد. جلبک گاز دی‌اکسید کربن را از پلیپ‌های مرجان می‌گیرد و در مقابل، پلیپ‌ها از جلبک مواد غذایی دریافت می‌کنند. مرجان‌ها با ماهیانی که در میان شاخه‌هاشان استراحت می‌کنند و پناه می‌گیرند نیز مرتبط‌اند و از فضولات آن‌ها برای تغذیه و رشد سریع‌تر استفاده می‌کنند. بیشتر مرجان‌ها کولونی‌های بزرگ می‌سازند، امّا گونه‌هایی نیز وجود دارند که تنها زندگی می‌کنند. از تجمع اسکلت مرجان‌ها، آبسنگ[۶]های مرجانی بزرگ و جزایر مرجانی حلقوی[۷] تشکیل می‌شود. آبسنگِ سدیِ بزرگ در شمال شرق استرالیا حدود ۱۶۰۰ کیلومتر طول و حدود ۲۰هزار کیلومتر مربع وسعت دارد و با رشد مرجان‌ها، هرساله حدود ۵۰میلیون تُن کلسیم به این آبسنگ اضافه می‌شود. آبسنگهای مرجانی دنیا حدود ۶۲۰هزار کیلومتر مربع وسعت دارند. آبسنگهای مرجانی محل سکونت مناسبی برای انواع موجودات زنده‌اند. در ۱۹۹۷، حدود ۹۳ هزار گونه موجود زنده در این آبسنگ‌ها شناسایی شد. یک‌سوم همۀ آبزیان دریایی در آبسنگ‌ها زندگی می‌کنند. اولین بررسی جهانی آبسنگهای مرجانی در ۱۹۹۷، نشان داد که حدود ۹۵ درصد از آبسنگهای جهان بر‌اثر ماهی‌گیری بی‌رویه، آلودگی، ماهی‌گیری با دینامیت، مسمومیت، و کشیده‌شدن لنگر کشتی‌ها خسارت دیده‌اند.
بیماری‌ها. از دهۀ ۱۹۹۰، آبسنگهای مرجانی با بیماری‌هایی ناشناخته تخریب شده‌اند. در ۱۹۹۵، طاعون سفید[۸] به ۱۷ گونه از مرجان‌های ناحیۀ فلوریدا کیز[۹]، در امریکا، حمله کرد. بیماری تخریب ناگهانی[۱۰] که در ۱۹۹۷ شناسایی شد، به آبسنگهای مرجانی از مکزیک تا ترینیداد[۱۱] هجوم برد. در دریای کارائیب، قارچ آسپرژیلوس[۱۲] به بادبزن‌های دریایی، نوعی مرجان نرم، حمله کرد. در ۱۹۹۷، تخمین زده شد که ۹۰ درصد از مرجان‌های اطراف جزیرۀ گالاپاگوس[۱۳] بر‌اثر پدیدۀ سفیدشدگی[۱۴] تخریب شده‌اند. طی پدیدۀ سفیدشدگی، جلبک‌های رنگی ظرف مدت کوتاهی از آبسنگهای مرجانی خارج می‌شوند. این پدیده یا به‌سبب تولید مواد سمّی از طرفِ مرجان است که برای جلبک‌ها مضرند یا به‌علت تولیدنکردن مواد غذایی کافی از طرف جلبک‌هاست. بدون وجود جلبک، مرجان‌ها خرد می‌شوند و می‌میرند. پدیدۀ سفیدشدگی در دریای کارائیب و اقیانوس هند و آرام شایع است. در نوامبر ۱۹۹۸، سازمان بین‌المللی ریف چک[۱۵] طی گزارشی مدّعی شد آبسنگهای مرجانی در سراسر جهان به‌طرز بی‌سابقه‌ای در حال نابودی‌اند و آبسنگ‌هایی که صدها سال قدمت داشتند در ۱۹۹۸ ناگهان از‌بین رفتند. گرم‌شدن جهانی علت پدیدۀ سفیدشدگی در آبسنگهای مرجانیِ بیش از ۵۰ کشور جهان در آن سال بود. آبسنگهای حاشیه‌ای[۱۶] آبسنگ‌هایی‌اند که بسیار نزدیک به سواحلِ قاره‌ها یا جزایر ایجاد می‌شوند و حیوانات زندۀ موجود در آن‌ها، عمدتاً در لبۀ خارجی آبسنگ زندگی می‌کنند. آبسنگهای سدّی (سد مرجانی)[۱۷] با مردابِ آب شور از ساحل جدا می‌شوند. پهنای این مرداب‌ها حدود ۳۰ کیلومتر است و معمولاً دارای مجاری قابل کشتی‌رانی، از میان آبسنگهای سدّی به‌طرف مرداب‌اند. جزایر مرجانی حلقوی مرداب را چونان حلقه‌ای دربرمی‌گیرند، اما جزیره‌ای را محصور نمی‌کنند و معمولاً به‌علت فرونشینی تدریجی آتشفشان خاموش در بستر دریا به‌وجود می‌آیند؛ به این‌ترتیب که مرجان‌ها از محلی که قبلاً جزیره بوده است، به‌سمت سطح آب رشد می‌کنند. براساس نتایج مطالعه‌ای دوساله، که مرکز مراقبت از مناطق حفاظت‌شدۀ جهان در کیمبریج صورت داد، تقریباً دوسوم از آبسنگهای مرجانی جهان در خطرند که عبارت‌اند از ۸۰ درصد از آبسنگهای فیلیپین و اندونزی، ۶۶ درصد از آبسنگهای دریای کارائیب، و ۵۰ درصد از آبسنگهای اقیانوس هند، دریای سرخ، و خلیج فارس. عوامل ایجاد این خطرات عبارت‌اند از گسترش شهرها و شهرک‌های ساحلی، ساختن بنادر و لای‌روبی کانال‌های کشتی‌رانی، و نیز آلودگی با فاضلاب و مواد آلوده‌کنندۀ کشاورزی که موجب تولید بیش از حدّ جلبک‌ها در آب و جلوگیری از ورود نور به آن می‌شوند. ماهی‌گیری‌های مخرّب، مانند ماهی‌گیری با سمّ سیانور و دینامیت، و ماهی‌گیری بیش از حدّ در نواحی مرجانی تعادل بوم‌شناختی را برهم می‌زند و از علل تخریب آبسنگهای مرجانی است. لگدمال‌کردن آبسنگ‌ها و برداشتن قطعاتی برای یادگاری به‌دست گردشگران نیز آسیب‌های بسیاری به آبسنگهای مرجانی زده‌اند. با مدیریت صحیح، همان‌گونه که در سدّ آبسنگی بزرگ استرالیا اعمال می‌شود، مرجان‌ها ترمیم می‌شوند و بازده ماهی‌گیری و درآمد حاصل از گردشگری افزایش می‌یابد.