میان سنگی
میان‌سَنگی (Mesolithic)
فرهنگ‌های انسانی پیش از کاربرد خط. مطالعه دربارۀ دوران پیش از تاریخ عمدتاً در حوزۀ باستان‌شناسی قرارمی‌گیرد. تعیین خط فاصلِ زمانیِ دوران‌های پیش از تاریخ به‌سادگی امکان‌پذیر نیست، زیرا جماعت‌های انسانی با سرعت‌های متفاوتی پدید آمده‌اند. نظام تقسیم تاریخ و پیش از تاریخ، مبتنی‌بر موادی که انسان اولیه برای ساختن ابزار از آن بهره می‌برده است، به سه عصر تقسیم می‌شود: عصر حجر[۱]، عصر مفرغ[۲]، و عصر آهن[۳]. دوران پیش از تاریخِ انسان با ظهور اولین انسان‌نماهای جدید آغاز می‌شود. انسان ابزارساز یا انسان ماهر (هومو هابیلیس)[۴] که نخستین استفاده‌کننده از ابزار بود، در حدود ۲میلیون سال پیش وجود داشت و در نقاطی چون کوبی‌فورا[۵]، در کنیا و درۀ اولدووایی[۶]، در تانزانیا، یافت شده‌اند. تغییرات مهمی در اقلیم بخش بزرگی از سطح کرۀ زمین در سرتاسر دوران پیش از تاریخ رخ داده‌اند و تأثیرات زیادی بر گیاهان گذاشته‌اند. برخی از مطالعاتی که بر این گونه تغییرات متمرکز بوده‌اند عبارت‌اند از درخت ـ گاه‌شماری[۷]، که در آن از طریق شمردن حلقه‌های قابل مشاهده در بُرش ساقۀ درخت به سن‌یابی مطلق می‌رسند؛ و تحلیل گرده، که در سن‌یابی نسبی و در بازسازی دیرین‌محیط‌زیست‌شناسی[۸] و دیرین‌اقلیمی[۹] به‌کار برده می‌شود. گرده‌هایی که در گنداب‌های زغال‌سنگِ بریتانیا، اسکاندیناوی، در کوه‌های آلپ و سایر نقاط اروپای مرکزی یافت شده‌اند، بازتابی از تاریخچۀ جنگل و گیاهان در دورۀ هولوسن[۱۰] (دورۀ پس از عصر یخ‌بندان و متأخرترین دوره) است. در این دوره سه مرحلۀ عمده وجود دارد که در یکی از نام‌گذاری‌ها ماقبل شمالی[۱۱]، شمالی[۱۲]، و آتلانتیک[۱۳] و در نام‌گذاری‌های دیگر از طریق سلسله‌ای از شماره‌ها شناخته می‌شوند. تحلیل گرده امکان داده است که لایه‌های گنداب زغال‌سنگی به‌صورت دقیقی در فاصله‌های یک قرنی تقسیم شوند. در بریتانیا این روش نتایج بسیار خوبی در مرداب‌های کیمبریج داشته است.