میکلانژ

میکلانژ (۱۴۷۵ـ۱۵۶۴م)(Michelangelo)

میکلانژ Michelangelo
زادروز	کاپرسه ۱۴۷۵م
درگذشت	۱۵۶۴م
ملیت	ایتالیایی
شغل و تخصص اصلی	مجسمه ساز
شغل و تخصص های دیگر	نقاش، معمار و شاعر
آثار	سردیس فاونوس، نبرد قنطورس و لاپیت‌ها، نقاشی سقف نمازخانه سیستین (۱۵۰۸ـ۱۵۱۲)، نقاشی مریم عذرا و کودک با یوحنا و فرشتگان (ح۱۴۹۵م)
گروه مقاله	ادبیات غرب، معماری، نگارگری و مجسمه سازی جهان

پرتره میکلانژ اثر دانیله دا ولترا

سوگواری مریم بر پیکر مسیح (Pieta)، اثر میکلانژ

(یا: میکِلانجلو؛ نام کامل: میکلانجو دی لودوویکو بوئونارّوتی) مجسمه‌ساز، نقاش، معمار، و شاعر ایتالیایی. در موطنش، فلورانس، و نیز در رم کار کرد و نبوغش بر سرتاسر دورۀ رنسانس متعالی سایه افکند. میکلانژ در کاپرِسه به‌دنیا آمد، ولی خانواده‌اش اهل فلورانس بودند و اندکی پس از تولد او، به شهر خود بازگشتند. در سیزده‌سالگی شاگرد دومنیکو گیرلاندایو، نقاش معروف، شد. آثار جوتّو و دیوارنگاره‌های مازاتچو در نمازخانۀ برانکاتچی را نیز اتود کرد. استعداد و علاقۀ ذاتی خود را در مجسمه‌سازی پروراند. در رقابت با هنرمندان باستان، سردیس فاونوس (ح ۱۴۸۹م؛ کاخ وِکّیو، فلورانس) و نقش‌برجستۀ نبرد قنطورس و لاپیت‌ها (خانۀ بوئوناروتّی، فلورانس) را ساخت. یک سال در بولونیا به‌سر برد و در ۱۴۹۶م، در ۲۱سالگی، به رم رفت. در مدت پنج سال اقامتش در رم، دو پیکرۀ پرآوازۀ باکوس (۱۴۹۶ـ۱۴۹۸م؛ موزۀ ملّی بارجلّو، فلورانس) و سوگواری مریم بر پیکر مسیح (۱۴۹۸ـ۱۴۹۹م؛ سان پیِترو، رم) را تراشید. در ۱۵۰۱ به فلورانس برگشت و از قطعه‌ای سنگ مرمر دور انداخته‌شدۀ کارّارا، پیکرۀ غول‌آسای داود (۱۵۰۱ـ۱۵۰۴م؛ موزۀ آکادمی، فلورانس) را آفرید. نقاشی را نیز رها نکرده بود؛ نقاشی‌های این دورۀ او عبارت‌اند از مریم عذرا و کودک با یوحنا و فرشتگان (ح۱۴۹۵م)، و خاکسپاری (ح۱۵۰۱؛ هر دو در نگارخانۀ ملی لندن)؛ و خانوادۀ مقدس (۱۵۰۳؛ نگارخانۀ اوفیتسی، فلورانس) شاهکاری که برای آنجلو دونی، حامیِ خود و حامی رافائل، نقاشی کرد. در ۱۵۰۴ سفارش اجرای دیوارنگارۀ بزرگی را در تالار ساختمان شورای حکومت جمهوریِ تازه‌تأسیسِ فلورانس گرفت؛ این اثر مکمّلی بود بر دیوارنگارۀ نبرد آنگیاریِ لئوناردو داوینچی؛ ولی هیچ‌یک از دو هنرمند کار خود را به‌پایان نرساندند. پاپ یولیوس دوم، میکلانژ را برای ساخت آرامگاه خود به رم فراخواند، که قرار بود با فواصلی، جمعاً ۴۰ سال بر روی آن کار کند. سپس پاپ به فکر تزیین سقف نمازخانۀ سیستین افتاد، و کار به پیشنهاد برامانتۀ معمار، به میکلانژ سپرده شد. نقل است که برامانته از سر حسادت این پیشنهاد را به میکلانژ داد و امیدوار بود که او از پس کار برنیاید و یا اثر مبتذلی خلق کند. میکلانژ کار را با بی‌میلی پذیرفت، ولی در مدتی کوتاه (چهار سال)، بدون دستیار، و در شرایطی دشوار، سقف مشهور را نقاشی کرد (۱۵۰۸ـ۱۵۱۲). این سمفونی عظیمِ توراتی، داستان آفرینش دنیا، و آفرینش آدم، هبوط، و طوفان نوح را در نُه قطعۀ باشکوه دربر می‌گیرد که در میان تصاویر پیامبران و سیبولاها (زنان غیبدانِ دوران باستان) و بر شانه‌های غلامان یا اطلس‌ها قرار گرفته‌اند. این درون‌مایه به‌کمک پیکره‌ها و حالت‌ها با حد اعلای قدرت و وضوح منتقل می‌گردد، همچون قطعۀ زیبایآفرینش آدم. پس از آن‌، میکلانژ ساختِ آرامگاه پاپ را از سر گرفت که اگرچه در مقیاس جاه‌طلبانۀ طرح‌ریزی شده، ساخته نشد و فقط پیکرۀ موسی را خودِ میکلانژ ساخت، تا ۱۵۴۵ به‌طول انجامید. در ۱۵۲۰ پاپ کلمنس هفتم سفارش ساخت نمازخانۀ آرامگاهی مدیچی را در کلیسای سان لورنتسو فلورانس به میکلانژ محول کرد. این بنا با پیکره‌های مشهور روز و شب، و بامداد و شامگاه، در ۱۵۳۵ پایان یافت. در ۱۵۳۴ پاپ از او خواست، دیوار محراب نمازخانۀ سیستین را نقاشی کند؛ تزیینات این محراب را پروجینو اجرا کرده بود، و پاپ بعدی، پاپ پل سوم، بر ادامۀ کار پافشاری کرد. میکلانژ موضوع واپسین داوری را برای این نقاشی برگزید و ظرف شش سال (۱۵۳۵ـ۱۵۴۱)، شاهکار خود را پدید آورد. این اثر، از شکنجه و شهادت، عقوبت سخت، و تقدیر مصیبت‌بار، با اندوهی پرشکوه سخن می‌گوید. طرح‌های معماری سال‌های بعدِ میکلانژ در رم (ازجمله گنبد باشکوه سن پیِترو) در پیدایش سبک باروک تأثیر بسزایی داشت. دو دیوارنگارۀ او در نمازخانۀ پائولینا با نام‌های مصلوب‌شدن پطرس (۱۵۴۲ـ۱۵۵۰) ومسیحی‌شدن پولس (۱۵۴۲ـ۱۵۴۵)، آخرین نقاشی‌هایش بودند. پدر میکلانژ، بزرگ‌زادۀ فلورانسی ثروت‌باخته‌ای بود که مدیچی‌ها شغلی موقتی در کاپرسه به او دادند (۱۴۷۴ـ۱۴۷۵م). میکلانژ از هنرمندان جوانی بود که لورنتسو دِ مدیچی اجازه داد زیرنظر برتولدو در کارگاه، و بر روی مجموعه پیکره‌های کلاسیک باغ‌های مدیچی در فلورانس کار کند، و کارش تحسین لورنتسو را برانگیخت. فلسفۀ افلاطونی و علقۀ کلاسیک دورۀ رنسانسِ حاکم بر دستگاه مدیچی، در میکلانژ اثر ماندگاری نهاد. میکلانژ پس از مرگ لورنتسو در ۱۴۹۲م، که متشنج‌شدن فضای سیاسی فلورانس را در پی داشت، از بیم جان به بولونیا گریخت، و یک سال بعد به آن‌جا بازگشت. پیکرۀ مرمرین داود، معیار جدیدی در خلق پیکرۀ برهنه فراهم آورد. میکلانژ پیکره‌های عظیم خود را در قالب دیوارنگاره، در نمازخانۀ سیستین اجرا کرد. واپسین داوریِ میکلانژ نسبت به دیوارنگاره‌های نقاشان دیگر و حتی کار پیشین خود او بر روی سقف، لحنی متفاوت داشت. مشاهدۀ آن یادآور وقایعی است که به‌تازگی رخ داده بودند ـ همچون محاصرۀ فلورانس، تاراج رم ـ و نیز تأثیری که دانته در عمق جان هنرمند نهاده بود. هرچند این شاهکار غم‌بار از زیبایی سقف بی‌بهره است؛ با احاطه‌اش بر حرکت در فضا، راهی را نشان می‌دهد که نقاشی ایتالیا تا یک قرن بعد پیمود. به فهرست بلند دستاورد‌های میکلانژ، طراحی‌های عالی او را نیز باید افزود، که نخست آن‌ها را با مداد می‌کشید؛ بعدها به استفاده از گچ سیاه و گچ قرمز روآورد. سروده‌های او نیز درخور توجّه‌اند، به ویژه اشعاری که خطاب به ویتوریا کولونا بیوۀ مارکیِ پسکارا سرود؛ دوستی او به میکلانژ آرامش می‌بخشید و مرگش در ۱۵۴۷ میکلانژ را داغدار کرد. میکلانژ در رم درگذشت، ولی بعد، مقبره‌اش را با حد اعلای تشریفات احترام‌آمیز به کلیسای سانتا کروچۀ فلورانس منتقل کردند.

 

---