ناگارجونا
ناگارْجونا (ح ۲۰۰م)(Nagarjuna)
فیلسوف بودایی هندی، بنیادگذار مکتب مادیامیکا[۱]، راه میانۀ بودیسم ماهایانا[۲]. در مورد زمان زندگی او تاریخ‌های گوناگونی ذکر شده است، اما احتمال می‌رود که در اواسط قرن ۲ یا قرن ۳م زیسته باشد. در سنت تبّتی، او همان جادوگر ـ کیمیاگری انگاشته می‌شود که در قرن ۸م می‌زیسته است. ناگارجونا احتمالاً در بخش جنوبی هند از تبار برهمنان زاده شد. پیش از آن که به آیین بودا بگرود، در شعبه‌های دینی و غیردینی دانش هندو تحصیل کرد. بخش اعظم عمرش را در مراکز بزرگ علمی ماهایانا در جنوب شرقی هند گذراند. عقایدش در دو متن به روشن‌ترین صورت عرضه شده‌اند: مبانی راه میانه[۳] ورساله در باب پرهیز از مجادلات[۴]. ویژگی مادیامیکا این است که نظام‌های دیگر اعم از بودایی و غیربودایی را منطقاً ابطال می‌کند و در عین حال مدعی حقانیت هیچ نظر خاصی نیست. راه میانه‌ای را پیش می‌نهد؛ نه وجود را تصدیق می‌کند نه عدم را، نه ماندگاری و نه ناماندگاری را، نه همانندی و نه ناهمانندی را. ناگارجونا بر مفهوم تهی‌بودگی (سونیاتا)[۵] به‌منزلۀ راهی برای نشان‌دادن نسبیّت همۀ استنباط‌ها تأکید می‌نهاد. حتی عناصر اصلی هستی (دارما[۶]ها) خالی از واقعیت غایی انگاشته می‌شوند. مادیامیکا، در کنار مکتب ویجناناوادا[۷] (فقط آگاهی)، سنگ بنای اندیشۀ فلسفی بودایی ماهایانا را تشکیل می‌دهد.