وکیل دادگستری
وکیل دادگستری
شخص حقیقی كه از یكی از كانون‌های وكلای دادگستری كشور پروانۀ وكالت دادگستری دریافت كرده و حرفه و شغل رسمی او وكالت در دعاوی است. به‌موجب مادۀ یك قانون وكالت مصوب ۱۳۱۵ش وكلای دادگستری به وكیل پایه یكم، پایه‌دوم و پایه سوم درجه‌بندی شده بودند. این درجه‌بندی با تصویب لایحۀ قانونی استقلال كانون وكلای دادگستری در ۱۳۳۴ش متوقف شد و از آن به‌بعد برای دارندگان دانشنامۀ لیسانس از دانشكده‌های حقوق، پس از طی دورۀ كارآموزی و قبولی در اختبار (امتحان از وکلای دادگستری) پایان دورۀ كارآموزی، فقط پروانۀ وكالت درجۀ یك صادر خواهد شد. اشتغال به شغل وكالت مستلزم داشتن پروانۀ وكالت است كه كانون وكلای حوزۀ محل كار وكیل صادر می‌كند. صدور پروانۀ وكالت موكول به گذراندن حداقل یك‌سال كارآموزی زیر نظر یكی از وكلای دادگستری با حداقل ده سال سابقه كار، و همچنین قبولی در اختبار است. وكیل دادگستری قبل از شروع به كار باید در حضور رئیس و حداقل دو نفر از اعضای هیئت‌مدیرۀ كانون وكلای مربوط قسم یاد كند و متن قسم‌نامه را امضا كند (مراسم تحلیف). مداخله در امر وكالت از جانب اشخاصی كه فاقد جواز وكالت دادگستری‌اند، تظاهر به وكالت محسوب می‌شود و جرم است و مرتكب به حبس محكوم می‌شود (مادۀ ۵۵ قانون وكالت مصوب ۱۳۱۵). با این حال مادۀ ۲ همان قانون اجازه داده كه اشخاصی كه پروانۀ وكالت ندارند اما واجد معلومات كافی برای وكالت باشند، با گرفتن جواز وكالت اتفاقی از كانون وكلای مربوط در سال سه‌مرتبه برای اقربای سببی یا نسبی خود تا درجۀ دوم از طبقۀ سوم وكالت نمایند (وكیل اتّفاقی). وكیل دادگستری ممكن است به‌صورت انتخابی یا تسخیری یا معاضدتی باشد. وكیل انتخابی، وكیلی است كه موكل براساس توافق و قراردادی، كه با او دارد، او را به‌عنوان وكیل خود در دعاوی خاصی انتخاب و منصوب كند. وكیل تسخیری، وكیل دادگستری است كه دادگاه در بعضی جرایم مهم برای دفاع از متهم منصوب می‌كند. وكیل معاضدتی، وكیلی است كه ادارۀ معاضدت كانون وكلای دادگستری برای اشخاصی كه توانایی پرداخت حق‌الوكاله را ندارند، انتخاب و به ایشان معرفی می‌كند. حق‌الوكالۀ وكیل دادگستری تابع تعرفۀ حق‌الوكاله است، مگر این‌كه طرفین طور دیگری توافق نمایند. تكالیف و وظایف وكلای دادگستری عمدتاً در قانون وكالت مصوب ۱۳۱۵ش و آیین‌نامه‌های آن پیش‌بینی شده است. قانون‌گذار بعضی اشخاص را به‌علت موقعیت علمی و اجتماعی كه دارند یا به‌لحاظ تجربۀ طولانی در امور قضایی و حقوقی از كارآموزی، معاف كرده یا مدت كارآموزی ایشان را به نصف تقلیل داده است. ازجمله مدت كارآموزی اعضای هیئت علمی دانشكده‌های حقوق و نیز كسانی كه دارای لیسانس حقوق قضایی یا گواهی سطوح عالیه از حوزۀ علمیۀ قم باشند با داشتن شرایط خاصی نصف مدت كارآموزی یك‌سال است. همچنین برای دارندگان سابقه خدمت قضایی، و افسران بازنشستۀ نیروهای مسلح با داشتن شرایط مصرحه در مادۀ ۸ قانون استقلال كانون وكلای دادگستری بدون طی دورۀ كارآموزی و اختبار پروانۀ وكالت صادر می‌شود.