پیمان ورسای

پیمان وِرْسای (Versailles, Treaty of)

پیمان صلح امضاشده پس از جنگ جهانی اول بین متفقین و آلمان در ۲۸ ژوئن ۱۹۱۹. امریکا هرگز این پیمان را نپذیرفت و در ۱۹۲۱ پیمان صلح جداگانه‌ای با آلمان و اتریش امضا کرد. شرایط پیمان ورسای و نقش آن در تغییر شکل جغرافیای سیاسی اروپا در بروز جنگ جهانی دوم مؤثر بود. درپی ترک مخاصمهای که به جنگ جهانی اول در ۱۱ نوامبر ۱۹۱۸ پایان داد، کنفرانس صلحی با شرکت کشورهای پیروز متفقین در کاخ ورسای، نزدیک پاریس، در فرانسه تشکیل شد و نمایندگان بیش از ۳۰ کشور در ژانویۀ ۱۹۱۹ در «تالار بزرگ آینه»، در ورسای گرد هم آمدند. آلمان به این کنفرانس دعوت نشد و به‌‌منزلۀ طرف شکست‌خوردۀ جنگ فقط می‌بایست، پس از آن‌که شرکت‌کنندگان در کنفرانس هزینۀ شکست آلمان را تعیین کردند، پیمان را امضا کند. ریاست کنفرانس با ژرژ کلمانسو، نخست‌وزیر فرانسه بود و او همراه با دیوید لوید جورج نخست‌وزیر انگلستان، وودرو ویلسون، رئیس‌جمهور امریکا، بر روند مذاکرات تسلط داشتند. ویلسون، در میان رهبران حاضر در کنفرانس یگانه رهبری بود که بیش از همه احتمال داشت با آلمانی‌ها همدردی کند و با فهرستی از «اصول چهارده‌گانه»، که به اعتقاد او می‌توانست مسائل منجر‌به جنگ را در اروپا حل کند، به کنفرانس ورسای رفت. برخی از پیشنهادهای او عبارت بودند از حق تعیین سرنوشت برای همۀ مردم جهان؛ دسترسی آزاد و آسان به دریاها برای میسرشدن تجارتِ آزاد و تأسیس «جامعۀ ملل» برای حل‌و‌فصل منازعات بعدی از راه دیپلماسی و نه جنگ. یکی از نخستین مواردی که در ورسای دربارۀ آن توافق شد، این بود که آلمان باید مسئولیت شروع جنگ را برعهده گیرد. آلمان با امضای «مادۀ مقصر جنگ» مسئولیت آغاز جنگ را پذیرفت و می‌بایست جمعاً ۱۳۲میلیارد مارک طلا به بریتانیا، فرانسه، و بلژیک غرامت بپردازد. جان مِینارد کِینز، نمایندۀ اصلی خزانه‌داری بریتانیا در کنفرانس صلح ورسای و از اقتصاددانان برجستۀ قرن ۲۰، به متفقین دربارۀ دریافت چنین غرامت سنگینی از آلمان هشدار داد و در اعتراض به مفاد مالی پیمان ورسای استعفا کرد. بریتانیا و فرانسه از پیمان ورسای راضی بودند و اعتقاد داشتند که آلمان به‌نحو مناسبی مجازات و تضعیف شده است.