گنبد (معماری)
گنبد (معماری) (dome)
سقفی دایره‌ای (و به‌ندرت بیضی) به‌شکل نیم‌کره که بر بالای فضایی مستدیر، بیضوی، مربع، مستطیل یا چندضلعی ساخته می‌شود. گنبدها را با طرح‌های گوناگون و از مواد مختلف بنا می‌کنند. احتمالاً گنبدهای ابتدایی را از خم‌کردن شاخه‌های درخت و به‌گل اندودن آن‌ها روی کلبه‌های گلین می‌ساختند. رومیان نخستین مردمی بودند که به قابلیت‌های گنبد پی بردند و گنبدهای مستحکم و عظیم برپا کردند. اوج شکوه و عظمت معماری رومی در گنبد کلیسای ایاصوفیه قسطنطنیه تجلی کرده است (۵۳۲ـ۵۳۷). یکی از اولین گنبدهای مهمی که ملسمانان بنا کردند قُبة‌الصخره در بيت‌المقدس (اورشلیم) بود. بسیاری از گنبدهای اسلامی به گنبد ایرانی یا گنبد پیازی معروف است. گنبد تاج محل زیباترین گنبدی است که به‌دست مسلمانان، با معماری استادکاران ایرانی ساخته شده است (۱۶۳۰م). گنبد سلطانیه در نزدیک زنجان، عظیم‌ترین گنبد ايران و سومین گنبد آجري بزرگ جهان شمرده می‌شود. در دورۀ رنسانس ساختن گنبد روی کلیساها و مکان‌های مقدس، به‌ویژه در ایتالیا رواج و رونق گرفت و بناهای باشکوهی چون کلیسای جامع فلورانس (۱۴۲۰ـ۱۴۳۴) و کلیسای پطرس قدیس در رم پدید آمد (۱۵۸۸ـ۱۵۹۰). در ایران و عراق مرقد امامان را با گنبدهایی که پوششی از زر دارند و اغلب مسجدها و امامزاده‌ها را با گنبدهای کاشیکاری به رنگ‌های فیروزه‌ای، سبز، یا آبی می‌سازند. اسکلت گنبد را می‌توان از سنگ، آجر، بتون، سفال، چوب، فولاد یا آلومینیوم ساخت. در قرن ۲۰ ساختن گنبد بر فراز بناهای عظیم تجاری، اداری و تالارها، با مواد و مصالح جدید، مانند شیشه و پلاستیک، با شیوه‌های مدرن، ادامه یافته است.