دادسرا
دادسرا
نهاد حقوق کیفری است که عهده‌دار کشف جرائم، تفتیش و تحقیق جرائم و مجرمان، تعقیب و بازجویی از متهم و دستور جلب و نیز بازداشت موقت او (← توقیف) طبق قانون، اقامۀ دعوی از جنبۀ حق‌اللهی و حفظ حقوق عمومی و حدود اسلامی و همچنین اجرای احکام کیفری است. علاوه بر آن رسیدگی به امور حسبیه (← امور_حسبی) و سرپرستی و حفظ حقوق صغار و مجانین و نصب قیم یا عزل او، و ادارۀ امور غایب مفقودالاثر و ترکۀ متوفی بلاوارث (← ترکه) نیز جزو وظایف دادسراست. دادسرا جزو سازمان قضایی کشور است و نخستین بار به موجب قانون تشکیلات عدلیه (۱۳۲۹ق) و سپس به موجب مادۀ ۵۳ اصول تشکیلات عدلیه مصوب ۱۳۰۷ش تشکیل شد. بعد از پیروزی انقلاب اسلامی، دادسرا به همان صورت سابق حفظ شد تا این‌که در ۱۳۷۳ش، به موجب قانون تشکیل دادگاه‌های عمومی و انقلاب (موسوم به قانون دادگاه‌های عام) از سازمان قضایی حذف شد و وظائف آن به رئیس هر حوزۀ قضایی و دادگاه واگذار شد. حذف دادسرا با انتقادات و مخالفت‌های وسیع حقوق‌دانان مواجه شد و به‌تدریج معلوم شد حذف دادسرا موجب تداخل وظائف در محاکم شده، باعث تضییع حقوق عمومی می‌شود. این بود که به موجب قانون اصلاح قانون تشکیل دادگاه‌های عمومی و انقلاب در ۲۸/۷/۱۳۸۱، دادسرا مجدداً به سازمان قضایی کشور بازگشت. ریاست دادسرا با دادستان است و به تعداد لازم معاون، دادیار، بازپرس و تشکیلات اداری خواهد داشت. کار دادسرا در واقع حفظ قانون و تعقیب حقوق عامه است که از دادگاه درخواست اجرای حق می‌نماید و به همین لحاظ، قضات دادسرا را قاضی ایستاده می‌گویند که به احترام مقام شامخ دادگاه، ایستاده بیانِ حق می‌کنند. کارمندان دادسرا در واقع کارگزاران حکومت‌اند و از بعضی جهات مأمورین قوۀ مجریه محسوب می‌شوند و از نظر اداری تحت امر دادستانی‌اند و رابطۀ آمر و مأمور بین ایشان برقرار است.