فاطمه
فاطِمه (س) (مکه ۵ پس از بعثت ـ ۱۱ق)
دختر حضرت محمد (ص) از خدیجه، همسر امام علی (ع) و نزد شيعه معصوم سوم از چهارده معصوم. در کتب و روایات معتبر شیعه، زهرا، صدیقه، طاهره، راضیه، مرضیه، مبارکه، بتول، محدَّثه و سیدة نساءالعالمین از القاب، و اُمّ‌الحسن، ام‌الحَسَنین، و ام‌الائمه و ام‌ابیها از کنیه‌های آن حضرت ذکر شده است. دربارۀ تاریخ ولادت حضرت زهرا روایات مختلف است. علمای اهل سنت و برخی دیگر تولد او را در سال پنجم پیش از بعثت، و اغلب دانشمندان شیعه براساس احادیث امامان این تاریخ را در ۲۰ جمادی‌الثانی، پنج سال پس از بعثت پیامبر و در شهر مکه می‌دانند. حضرت فاطمه تا سال سیزدهم بعثت در مکه زیست. پس از هجرت پیامبر به مدینه، همراه با علی بن ابی‌طالب (ع) به مدینه رفت و در سال دوم هجرت با او ازدواج کرد. طبق روایات شیعه، فاطمه در حدود ۱۰سالگی و بنابر روایات اهل سنت در ۱۸سالگی با حضرت علی ازدواج کرد؛ ولی سن ۱۸سالگی برای ازدواج دختری در میان عربِ آن زمان، که خیلی زود ازدواج می‌کردند، بعید به‌نظر می‌رسد. به گفتۀ مورخان، برخی از بزرگان عرب چون ابوبکر و عمر پیش از امام علی (ع)، فاطمه را خواستگاری کردند، اما حضرت رسول نپذیرفت و فرمود: منتظر فرمان الهی هستم. اما هنگامی‌که علی ابن ابی‌طالب (ع) از فاطمه خواستگاری کرد، پیامبر اسلام با رویی گشاده پذیرفت. مِهر وی زرهی بود که حضرت رسول آن را به علی بخشیده بود. حضرت فاطمه، امام حسن (ع) را در نیمۀ رمضان سال سوم و امام حسین(ع) را در سوم شعبان سال چهارم هجرت به‌دنیا آورد. سومین فرزند او زینب کبری در سال پنجم و فرزند چهارمش ام‌کلثوم در سال هفتم هجرت تولد یافت. در این سال، مسلمانان در نبرد خیبر پیروز شدند. در نزدیکی خیبر دهکده‌ای آباد بود که فدک نام داشت. مردم این دهکده پس از پایان‌یافتن فتح قلعه‌های خیبر، با پیغمبر صلح کردند و نیمی از این دهکده را به ایشان دادند و در مزرعه‌های خود باقی ماندند. چون سربازان مسلمان در فتح این دهکده شرکت نداشتند، به حکم قرآن (سورۀ حشر، آیۀ ۵۹) فدک خاص پیغمبر شد. رسول خدا درآمد حاصله از مزارع فدک را به مستمندان بنیهاشم می‌داد. سپس، فدک را به دختر خود فاطمه بخشید. هرچند بعد از پیامبر آن را از وی دریغ کردند (← فدک). فاطمه در مخالفت با ماجرای سقیفۀ بنی‌ساعده و معرفی و حمایت از امام علی (ع) به‌عنوان جانشین پیامبر نقش بزرگی داشته است. وی مدت کوتاهی پس از پیامبر اسلام (۷۵ یا ۹۵ روز) درگذشت و شبانه و دور از چشم دیگران توسط امام علی(ع) دفن شد. اکنون محل قبرش نامعلوم است. در نظر شیعه، فاطمه در ردیف مقام مریم، آسیه و خدیجه، بلکه برتر از آن‌ها و بانوی بانوان جهان و الگوی متعالی زنان مسلمان در همۀ زمان‌ها، و رفتار او آینۀ تمام‌نمای کمالات انسانی است. پیامبر (ص) او را امّ ابیها، مادر پدرش، می‌نامید و بسیار او را گرامی می‌داشت. در منابع شیعه و سنی آمده است که پیامبر اسلام فرمود: خدا با خشنودی فاطمه خشنود و با خشم او خشمناک می‌شود. همچنین فرمود: فاطمه پاره‌ای از وجود من است، آن‌که او را بیازارد مرا آزرده است. حضرت فاطمه از اصحاب کساء و اهل بیت پیامبر (ص) است که آیۀ تطهیر در حق آنان نازل شده است. از دیدگاه مفسران شیعه و برخی از مفسران اهل سنت، سوره‌ها و آیاتی از قرآن در حق فاطمۀ زهرا نازل شده است که مهم‌ترین آن‌ها عبارت‌اند از سورۀ کوثر و سورۀ انسان و نیز آیۀ مباهله و آیۀ تطهیر. در سیرۀ فاطمۀ زهرا نوشته‌اند که شب‌های جمعه را تا بامداد در محراب عبادت می‌ایستاد و چون دست به‌دعا برمی‌داشت مردان و زنان با ایمان و همسایگان را دعا می‌کرد، اما دربارۀ خود چیزی نمی‌گفت. تسبیحات فاطمه که در کتاب‌های معتبر شیعه و سنی نقل شده، معروف است.