ایوان تخت مرمر
اِیوان تخت مَرمَر
از مجموعه بناهای کاخ گلستان و محل برگزاری سلام عام در دورۀ قاجار. در ۱۱۷۳ق به دستور کریم‌خان بنا شد. به آن دیوان‌خانه یا دیوان دارالاماره و یا عمارت خاصه می‌گفتند. معماری ایوان به سبک بناهای دورۀ ساسانی بود. در ۱۲۰۶ق، آقامحمدخان قاجار، ستون‌های سنگی یک‌پارچه، درهای خاتم و زرنگار، آینه‌های قدی و سنگ‌های مرمر حجّاری‌شدۀ قصر وکیل را از شیراز به تهران آورد و در ایوان‌خانه نصب کرد. در دورۀ فتحعلی‌شاه تخت مرمر ساخته و در ایوان نصب شد و از آن زمان به ایوان تخت مرمر شهرت یافت. سقف ایوان آینه‌کاری و دیوارها مزیّن به کاشی‌های معرّق رنگین بود. از سه قسمت ایوان شاهی، و اتاق‌های تشریفات یا پذیرایی در دو طرف (اتاق گوشواره)، تشکیل می‌شود. تاق‌ها و طاقچه‌های جناغی اتاق‌ها با هفت تابلوی نقاشی، ازجمله دو تابلوی تمام‌قد از فتحعلی‌شاه، صحنۀ جنگ نادرشاه با سردار عثمانی، شکارگاه اسماعیل صفوی، جنگ محمدشاه قاجار با غوریان، و جنگ تیمور با سلطان عثمانی، تزیین شده بود. به همین سبب به اتاق‌ها، نقاش‌خانه می‌گفتند. پنجره‌های اتاق‌ها خاتم‌کاری و نقاشی شده بودند. شاه‌نشین بزرگ تالار با شیشه‌های رنگین پنجره و یک حوض تزیین شده بود. در دورۀ فتحعلی‌شاه، ایوان تخت مرمر شاهد دو واقعۀ تاریخی کورکردن علی‌قلی‌خان، برادر شاه، و به‌قتل‌رساندن نادرمیرزا شاهرخ افشار بود. در ۱۳۰۰ق و در دورۀ ناصرالدین‌شاه، تغییراتی در ایوان پدید آمد. ازجمله حوض اسلیمی و تودرتوی جلو ایوان به یک حوض سادۀ بیضی بر روی یک سکو تبدیل شد که بعدها آن هم پُر و آجر فرش شد؛ پشت‌بام گلی ایوان به سقف شیروانی تبدیل و در دو طرف ایوان دو درِ منبّت‌کاری با تاق‌های قوسی نصب شد. در دورۀ قاجار، مراسم سلام عام در روزهای عید و جشن‌ها در ایوان تخت مرمر برگزار می‌شد. در ۱۳۰۴ش، رضاشاه پهلوی روی تخت مرمر جلوس کرد. در دورۀ محمدرضاشاه نیز تغییراتی در بنا به‌وجود آمد.