باغ نگارستان
باغ نِگارِستان
کاخ ییلاقی فتحعلی شاه قاجار. ساختمان‌های اداری، آموزشی، و فرهنگی ـ هنری کنونی، واقع در تهران بین سال‌های ۱۲۲۲ـ۱۲۲۴ق در بخش شمالی تهران آن روز (میدان بهارستان کنونی) بنا شد. بناهای اصلی در مرکز باغ واقع شده بود. مهم‌ترین آن‌ها کوشک یا کلاه‌فرنگی بزرگِ صلیبی‌شکل بود با چهار شاه‌نشین در چهارطرف، سقف گنبدی چهار کاسۀ مزیّن به گچ‌بری‌های طلایی و اتاقی معروف به اتاق موزه. کاخ اصلی شامل چندین اتاق، و تالار معروف سلام و عمارت حوضخانه یا دلگشا بود. کاخ، به سبب ۱۱۸ پردۀ نقاشی از فتحعلی‌شاه و پسران او و رجال ایرانی و نمایندگان کشورهای اروپایی، نگارستان خوانده می‌شد. عمارت حوضخانه، بنایی صلیبی‌شکل با سقف گنبدی گچ‌بری شده و استوار بر چهار ستون مارپیچی بود که حوض مرمرین میان آن‌ها قرار داشت، و در گذشته از روزنه‌هایی در ستون‌ها به داخل حوض آب فواره می‌زد. تالار قلمدان و گلخانۀ نارنجستان از دیگر بناهای نگارستان بود. در دورۀ محمدشاه، حصار جدیدی معروف به حصار دوم دور باغ کشیدند که میان دو حصار پادگان نظامی بر پا شده بود. حصار دوم تا ۱۳۱۳ق باقی بود. باغ نگارستان شاهد وقایع تاریخی بسیار بوده است. پس از توسعۀ شهر تهران در ۱۲۸۴ق، در دورۀ ناصرالدین شاه، نگارستان در محدودۀ شهر قرار گرفت و رفته‌رفته از اهمیت افتاد. با تشکیل وزارت عدلیه، و در دورۀ مظفرالدین شاه مدرسۀ فلاحت در آن، به مرکزی اداری و آموزشی تبدیل شد. در ابتدای سلطنت احمد شاه دو بخش شد، و در بخش جنوبی وزارت علوم و فوائد عامه و سپس مدرسۀ نقاشی کمال‌الملک (مدرسۀ صنایع مستظرفۀ بعدی) احداث شد که امروز با نام موزۀ کمال‌الملک در شمال وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی باقی است. در ۱۳۰۷ش، در دورۀ رضا شاه پهلوی، در بخش شمالی، بناهایی برای دارالمعلمین عالی و مدرسۀ علمیه احداث شد. بنای دارالمعلمین (دانشسرای عالی بعدی) امروز به دانشگاه تهران تعلق دارد. در ۱۳۰۹ش، حوض خانه با تغییر شکل از صلیب به مستطیل به موزۀ هنرهای ملی تبدیل شد که تنها بنای باقی مانده از باغ نگارستان است. مدرسه‌ای نیز برای گسترش و پیشرفت صنعت قالی‌بافی ساخته شده که بعدها هنرستان عالی هنرهای زیبای ایرانی خوانده شد، هنرستان در دورۀ محمدرضا شاه، نخست به ادارۀ هنرهای زیبا، و سپس وزارت فرهنگ و هنر (وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی کنونی) تبدیل شد که بخشی از بناهای نگارستان در آن هنوز باقی است. بنای دیگری نیز به سازمان برنامه و بودجه (وزارت برنامه و بودجۀ کنونی) اختصاص یافت. خیابان نگارستان در فاصلۀ خیابان‌های صفی‌علی‌شاه و ظهیرالاسلام نیز نشان‌دهندۀ حدود باغ نگارستان است.