بامیان
بامیان
شهری در شمال مرکزی افغانستان و مرکز ایالتی به همین نام، در کنار رودخانۀ قندوز. بامیان از مراکز بزرگ قوم هزاره در مرکز افغانستان و از شهرهای حاکم‌نشین این کشور در دورۀ بارک‌زائیان بود. جمعیت شهر را در سال‌های اخیر، بیش از ۵۲هزار تن تخمین زده‌اند. دره و گردنۀ بامیان در روزگار قدیم در مسیر جادۀ کاروانی میان هند و آسیای میانه در غرب کوه‌های هندوکش بوده است. بامیان دولت خود را داشت و شاهان آن به شیر ملقب بودند. شهر بامیان تا اوایل دورۀ عباسی از مراکز آیین بودایی به‌شمار می‌رفت و با وجود پیوستن شیران بودایی بامیان به اسلام، معبد بزرگ بوداییان تا ۲۵۷ق/۸۷۱م برپا بود. یعقوب لیث صفاری در این سال بر بلخ و بامیان و کابل دست یافت و معبد بوداییان بامیان را ویران کرد و مجسمه‌هایش را برای خلیفه معتمد عباسی فرستاد. امیران بامیان بعدها تابع غزنویان شدند و در نیمۀ دوم قرن ۶ق، شاخه‌ای از خاندان غوری حاکم بامیان بود. شهر بامیان در ۶۱۸ق/۱۲۲۱م به‌دست مغولان ویران شد و موسی بالیغ (شهر بد) نام گرفت. از آثار برجستۀ دوره بودایی در بامیان، مجسمه‌های بزرگ سنگی و رواق‌دار بوداست که از کوه تراشیده بودند. این مجسمه‌ها در ادبیات فارسی به سرخ‌بت و خنگ‌بت شناخته می‌شوند؛ عنصری بلخی منظومه‌ای به همین نام و دربارۀ مجسمه‌های دوگانۀ بودا سروده و ابوریحان بیرونی آن را به عربی ترجمه کرده است. این دو مجسمۀ عظیم و شگفت‌انگیز در سال‌های حکومت طالبان بر افغانستان به‌دست حکومتیان تخریب شد و واکنش جهانیان را برانگیخت.