برج (اخترشناسی)
بُرج (اخترشناسی)
هر یک از دوازده بخش قراردادی کرۀ آسمان در ناحیۀ برجگاه (منطقةالبروج) و در مسیر حرکت ظاهری سالانۀ خورشید. طول هر برج یک‌دوازدهم فلک (۳۰ درجۀ قوسی) است و یکی از صورت‌های فلکی ناحیه بُرجگاه را تقریباً در خود جای داده است. دوازده بُرج منسوب به دوازده صورت فلکی بُرجگاه که از روزگار باستان مورد توجه بشر بوده‌اند، به‌ترتیب عبارت‌اند از حمل، ثور، جوزا، سرطان، اسد، سنبله، میزان، عقرب، قوس، جَدْی، دلو، حوت. خورشید در ضمن حرکت ظاهری سالانۀ خود، هر ماه یکی از این بُرج‌ها را پشت سر می‌گذارد و، از این‌رو، آن ماه را نیز به‌نام بُرج موردنظر می‌خوانند. گاه‌شماری اعتدالی ایرانی (تقویم جلالی) تنها گاه‌شماری جهان است که ماه‌های آن با توالی بُرج‌های دوازده‌گانه مطابقت کامل دارد. این یادآوری ضروری است که، براثر حرکت تقدیمی زمین، نقطۀ اعتدال بهاری که نقطۀ آغاز حرکت ظاهری سالانۀ خورشید در نخستین روز بهار یا تحویل سال اعتدالی است، هر سال نزدیک به ۳۰ ثانیۀ قوسی برخلاف جهت توالی برج‌ها جابه‌جا می‌شود. درنتیجه، این نقطه که حدود ۲۲۰۰ سال پیش در اول برج حمل واقع می‌شد، اکنون تقریباً به ابتدای صورت فلکی (بُرج) حوت منتقل شده است. سه برج نخست را برج‌های بهاری (ربیعه)، سه برج دوم را برج‌های تابستانی (صیفیه)، سه برج سوم را برج‌های پاییزی (خریفیه) و سه برج چهارم را برج‌های زمستانی (شتویه) نیز می‌نامند. شش برج نخست سال، برج‌های شمالی و مالیه و شش برج نیمه دوم سال، جنوبی یا منخفضه نیز نام گرفته‌اند. در تداول عام، اصطلاح برج به‌معنی ماه نیز به‌کار می‌رود مانند برج فروردین، برج شهریور، «سرِ برج» (به‌معنای اول ماه).