جیهانی، خاندان (قرن ۴ق)
جِیهانی، خاندان (قرن ۴ق)
خاندانی مشهور در بخارا، در عهد سامانیان. برخی از جیهانیان در دستگاه سامانیان به وزارت و حکومت رسیدند و برخی دیگر از عالمان و ادیبان روزگار خود بودند. مشهورترین آن‌ها ابوعبدالله محمد بن احمد جیهانی بود. پس از آن‌که در ۳۰۱ق، نصر فرزند هشت‌سالۀ احمد سامانی به پادشاهی رسید، ابوعبدالله به وزارت و تربیت او تعیین شد. وی مردی فرهیخته با تمایلات شیعی بود. البته برخی نیز او را به ثنویت یا مانویت متهم کرده‌اند. کتاب‌های الْمَسالک و المَمالک، آیین مقالات، عهود خلفا و امرا و رسائل از تألیفات اوست. برادر عبدالله جیهانی، عبیدالله بن احمد جیهانی هم حاکم بُست و رُخَج بود. دیگر فرد مشهور این خاندان ابوعلی محمد بن محمد جیهانی است که پس از عزل محمد بن عبدالله بلعمی در ۳۲۶ق از وزارت جانشین او شد. ابوعبدالله احمد، برادر ابوعلی، مدتی وزیر منصور اول و نوح سوم سامانی بود. ابومنصور جیهانی حاکم بُست و هرات و برادر ابوعبدالله جیهانی هم از افراد مهم این خاندان است. آخرین وزیر مشهور سامانی، ابوالفضل محمد بن احمد جیهانی، هم از این خاندان است. شخصیت علمی دیگر این خاندان، ابوالقاسم بن احمد جیهانی مؤلف اشکال‌العالم (در علم جغرافیا) است.