حزب کمونیست ایران
حزب کمونیست ایران
از نخستین احزاب چپ ایران. سابقۀ تشکیل حزب کمونیست ایران به شکل‌گیری حزب سوسیال دموکرات آذربایجان (همت) ۱۲۸۳ش و در میان کارگران ایرانی شاغل در باکو باز‌می‌گردد. فعالان حزب همت، از‌جمله حیدرخان عمواوغلی، به تشکیل حزب اجتماعیون ـ عامیون (سوسیال دموکرات) ایران پرداختند. در ۱۲۹۵، جمعی از اعضای حزب سوسیال دموکرات ایران که با بلشویک‌های روس مرتبط بودند، حزب یا فرقه یا کمیتۀ عدالت را تأسیس کردند که اسد‌الله غفارزاده ریاست آن را بر‌‌‌عهده گرفت. در ۱۲۹۹، در کنگره‌ای در انزلی نام کمیتۀ عدالت به حزب یا فرقۀ کمونیست ایران (فکا) تغییر یافت و این نخستین کنگرۀ حزب کمونیست ایران بود. سلطان‌زاده به‌‌عنوان دبیراول حزب انتخاب شد و پس از او به‌ترتیب حیدرخان عمواوغلی، کریم نیک‌بین و حسین شرقی این سمت را عهده‌‌دار شدند. این حزب در جنبش جنگل و تشکیل جمهوری شورایی گیلان نقش داشت. دومین کنگرۀ حزب در ۱۳۰۶ش در ارومیه برگزار شد. در دورۀ سلطنت رضاشاه، بسیاری از اعضای این حزب به‌‌زندان افتادند و برخی در زندان درگذشتند. عده‌ای از اعضای این حزب نیز در زمرۀ اعضای گروه ۵۳ نفر در ۱۳۱۶ دستگیر شدند و تا سقوط رضاشاه در ۱۳۲۰ در زندان بودند. در آن سال، شماری از این افراد پس از آزادی، همراه با جمعی دیگر از فعالان سیاسی کمونیست و غیر‌کمونیست، حزب تودۀ ایران را تشکیل دادند.