حبل المتین (کلکته)
حَبْلُ‌الْمَتین (کلکته)
روزنامۀ سیاسی، اجتماعی، خبری، چاپ کلکته. به صاحب‌امتیازی مؤیدالاسلام (سیدجلال‌الدین حسینی‌کاشانی متخلص به ادیب)، نخستین شماره در ۱۰ جمادی‌الثانی ۱۳۱۱ق/۱۲۷۲ش به زبان فارسی در کلکته منتشر شد. گرچه انتشار آن سه سال پیش از قتل ناصرالدین‌شاه آغاز شد، نقش اصلی‌اش را در دورۀ مشروطیت ایفا کرد. سرلوحۀ حبل‌المتین عبارت بود از نام روزنامه که به‌شکل دایره نوشته می‌شد و در دو طرف آن مشخصات نشریه به‌چاپ می‌رسید. گرچه در هند منتشر می‌شد و آزادی نسبتاً بیشتر بود، گاهی انتقادهایی اشاره‌وار به دولت ایران داشت. نثر فارسی آن بیشتر شبیه فارسیِ هندیان بود تا روزنامه‌های داخل ایران. حبل‌المتین نامش را از آیۀ «واعتصموا بحبل الله جمیعاً و لا تفرقوا» گرفته بود و به مذهب شیعه توجه بسیاری نشان می‌داد. دولت (مظفری) برای چاپ جراید خارج از کشور که مشکلی با دربار و دیوان نداشتند مقرری تعیین می‌کرد، ازجمله برای حبل‌المتین و حکمت قاهره. اما، پس از مدتی، این مقرری در پی انتقاد حبل‌المتین از وامی که دولت ایران از روسیه گرفت قطع شد و حتی در ذیقعدۀ همان سال (۱۳۱۸ق)، میرزا علی‌اصغر خان امین‌السلطان (اتابک) ورود همۀ جراید فارسی برون‌مرزی را ممنوع اعلام کرد. اما در ۱۳۲۰، با صدراعظمی شاهزاده عبدالمجید میرزا عین‌الدوله، ورود نشریات فارسیِ برون‌مرزی آزاد شد. پس از سال پنجم انتشار، رفته‌رفته جای خود را باز کرد و از سال هفتم (۱۳۱۷ق)، که همچنان به شیوۀ چاپ سنگی منتشر می‌شد، به عنوانِ حبل‌المتین «روزنامۀ مقدس» نیز افزوده شد. حبل‌المتین از اسلام بسیار می‌نوشت و بر حقوق مسلمانان هند تأکید داشت، حتی مؤیدالاسلام دو بار جریدۀ خود را «ادارۀ اسلامی» نامید. ترجمۀ مطالب روزنامه‌های خارجی دربارۀ مسائل ایران نیز در آن به‌چاپ می‌رساند. آن را نشریه‌ای میانه‌رو، وطن‌خواه و دین‌خواه می‌خوانند. البته برخی دیدگاه‌هایش در جهت تأیید سیاست‌های بریتانیا چهرۀ تاریخی آن را آلوده کرده است. حبل‌المتین ۳۷ سال [با توجه به توقیف هشت‌سالۀ آن از طرف دولت هند (۱۲۹۵ـ۱۳۰۳ش)] منتشر شد و یکی از نشریات پرتیراژ برون‌مرزی بود که خبرهای سیاسی، اقتصادی، علمی درخور توجهی داشت. پس از این‌که ادارۀ نشریۀ حبل‌المتین به مؤسسه تبدیل شد، دو نشریۀ دیگر به نام‌های مفتاح‌الظفر و آزاد، به مدیریت میرزا سیدحسن کاشانی، برادر مؤیدالاسلام، نیز چاپ شدند. هم‌چنین مؤسسه چندین کتاب ازجمله حاجی بابای اصفهانی و احوال کریستوفر کلمبوس (کریستف کلمب) با ترجمۀ میرزا محمد منشی را به‌چاپ رساند. مؤسسۀ حبل‌المتین شماره‌ای از روزنامۀ تبعیدی تمدن را نیز چاپ کرد.