خانقاه

(معرب خانگاه) محلی با اتاق‌ها و حجره‌های متعدد برای اقامت درویشان و رهگذران و مسافران. به کسانی که در آن‌جا ساکن می‌شوند، غذای رایگان داده می‌شود. از آن‌جا که موضوع عزلت در تصوف از قرن ۲ق در بین مسلمانان شایع شد و برای آن مرکز مشخصی وجود نداشت، از این رو برخی از عابدان و زاهدان در مساجد حلقه‌ای ترتیب می‌دادند و دربارۀ آیات قرآن و مفاهیم دینی بحث می‌کردند. پس از آن دامنۀ این تجمع‌ها به خانه‌ها کشید و رفته‌رفته برخی از خانه‌ها مرکزیت پیدا کرد و محل تردد و تجمع صوفیان شد. این مراکز در اصطلاح صوفیان خراسان، دُوَیْرَه و خانقاه نامیده شد. ازجملۀ این مراکز می‌توان از دویره و خانقاه قشیری و خانقاه سُلّمی در شهر نیشابور نام برد. برخی از این خانه‌ها را صاحبان آن‌ها برای استفادۀ صوفیان وقف می‌کردند. ساختمان این مراکز به‌تدریج کامل‌تر شدند و در همۀ شهرهای اسلامی گسترش یافتند. برخی از این خانقاه‌ها، به دلایل متعدد، در خارج شهر بنا می‌شدند. برخی معتقدند ساخت نخستین خانقاه در رَملۀ فلسطین انجام گرفت و گروهی ساخت آن را در ناحیۀ عبّادان و شهر بصره دانسته‌اند. در اصطلاح آیین تصوف، گاهی زاویه در معنی خانقاه نیز به‌کار می‌رود.