خواجو، محله

خواجو،‌ محله
واقع در غرب زاینده‌رود و جنوب شرقی اصفهان. در دورۀ سلجوقیان به‌سبب واقع‌شدن باغ کاران در آن، که از باغ‌های چهارگانۀ ملکشاه سلجوقی در اصفهان به‌شمار می‌رفت، به محلۀ باغ کاران شهرت داشت. این باغ تا قرن ۸ق شهرت داشت و در شعر شاعران به‌ویژه حافظ از آن نام رفته است. محلۀ خواجو در دورۀ آق‌قوینلو به‌سبب احداث قصر اوزون حسن و آبادانی‌های او ازجمله بنای یک بازار بزرگ و مدرسۀ شاه حسن (صارمیۀ کنونی)، به محلۀ حسن‌آباد معروف شد که از دروازۀ حسن‌آباد آغاز می‌شد. بازار حسن‌آباد بسیار بزرگ بود و از دو چهارسو به نام‌های چهارسوی چوبی و چهارسوی اسکندر بیک یا چهارسوی نقاشی تشکیل شده بود. مسجد، مدرسه، حمام و بیمارستان درویشان از این دوره تا نیمۀ دورۀ صفوی در این محله باقی بود. در دورۀ صفویان ظاهراً به‌سبب سکونت عده‌ای از خواجگان دربار در آن‌جا، به محلۀ خواجو مشهور شد. از بخش‌های مهم آن بازار، حمام، قهوه‌خانه، کاروان‌سرا و مسجد منشی بود که ساختۀ میرزا رضا منشی‌الممالک، صدر اعظم شاه عباس دوم، بود. امروز این بخش از محلۀ خواجو به محلۀ قصر منشی معروف است. همچنین محله خواجو از قسمت خواجوی کوچک و خواجوی بزرگ تشکیل می‌شد. خواجوی بزرگ به صحرا منتهی می‌شد و چند قصر، یک آسیاب آبی و یک غسالخانه در آن بود. کاخ شیخ بهایی آخرین بنای خواجوی بزرگ بود. همچنین محلۀ خواجو قسمتی به نام طرازآباد داشت که تا امروز در افواه به ترازو معروف است. در محله خواجو گورستانی بود که ابوعلی مسکویه رازی دانشمند و مورخ قرن‌های ۴ و ۵ق در آن‌جا در بقعۀ اما‌م‌زاده حسن دفن شده بود و بقعۀ او تا اواسط دورۀ قاجار زیارتگاه اهل فضل بود. از بناهای مهم محلۀ خواجو، مسجد ساروتقی (مدرسۀ ثقةالاسلام کنونی)، مدرسۀ حاج منوچهرخان، مسجد ابراهیم زاغی در کوچۀ درویش‌ها، مسجد شیخ علی، مسجد پانارون، مدرسۀ اسماعیلیه، مدرسۀ دده، و بقعه‌های علمدار و امامزاده دوقلی در کنار خیابان شاه عباس را می‌توان نام برد. ویرانه‌های مدرسۀ مریم بیگم، دختر شاه صفی صفوی، نیز تا اواخر دهۀ ۱۳۴۰ش باقی بود که در دهۀ ۱۳۵۰ به دبستان تبدیل شد. برخی واژۀ خواجو را به‌صورت خاجو مرکب از خا (آب کثیف مانند فضولات آشپزخانه) و جو (محل جمع‌شدن آب کثیف) صحیح می‌دانند که پس از ویرانی باغ کاران نوشتن آن به‌صورت خواجو مرسوم شده است.