ذ
ذ
یازدهمین حرف از الفبای فارسی و حرف نهم از الفبای عرب (ابتثی) و حرف ۲۵ از حروف ابجد و در حساب جمل نمایندۀ عدد ۷۰۰. حرف «ذ» از نظر آوایی، همانندِ «ز، ظ، ض» نمایندۀ صامت لثوی ـ دندانی ـ سایشی واک‌دار است، در تقویم رمز ماه ذی‌الحجه است. فارسی‌زبانان این حرف را «ذال= zâl» می‌نامند. غالب «دال»های فارسی در گذشته به‌صورت «ذال» نوشته و تلفظ می‌شده است. مثل باد، نبید، بود که در گذشته باذ، نبیذ، بوذ بیان می‌شده است. به همین سبب، شاعران فارسی‌زبان در گذشته این‌گونه «دال» و «ذال» را با هم قافیه می‌کرده‌اند. مثلاً، سنایی در قصیده‌ای با مطلعِ «در این مقام، طرب بی‌تعجب نخواهی دید»، کلماتِ لذیذ و تعویذ را با خوید، پرید، گزید، ندید و غیره قافیه کرده است. هنوز هم بعضی کلمات با هر دو صورت در فارسی معاصر کاربرد دارد مثل گذار و گدار، و یا تلفظ «ذال» در بعضی کلمات محلی به‌جای «دال» به‌کار می‌رود، مثل گنبذ، به‌جای گنبد در گویش مردم قم.