فتوح (عرفان)
فُتوح (عرفان)
(جمعِ فتح و در لغت به‌معنی گشادن و گشایش) در نزد صوفیه هر آنچه بی‌رنج و سختی به درویش رسد و سبب گشایش معیشت او گردد، اعم از پول، خوردنی و پوشیدنی. عارفان، به آنچه در ابتدا بنده را به آن راهی نیست وزان پس به‌وسیلۀ خداوند بر او نموده می‌شود، فتح می‌گویند. به اعتقاد عرفا فتح گشایش ظاهری و باطنی است که بدون تلاش سالک در کار او ایجاد می‌شود. مهم‌ترین فتح‌ها عبارت‌اند از الف. فتح‌التولّد، اشاره است به خروج از تنگنای رحم و ورود به عالم وسیع ماده؛ ب. فتح‌الفهم، اشاره است به گشایش باب علوم بدیهی؛ ج. فتح‌الاسلام، اشاره است به گشایش باب فهم و تمییز، که درنتیجۀ آن آدمی از چهارپایان متمایز می‌شود؛ د. فتح‌العقل، اشاره است به گشایش باب درک و استدلال بر شناخت صانع از مصنوع، که آدمی را از حیطۀ اوهام خارج می‌سازد؛ ه . فتح‌النفْس، اشاره است به گشایش باب علم به‌نحو کامل؛ و. فتح‌الروح: اشاره است به فتحی که درنتیجۀ آن معرفت کامل بدون نقل و استدلال حاصل می‌شود؛ ز. فتح‌القلب، اشاره است به خروج قلب از تنگنای نفس؛ ح. الفتح‌المبین، اشاره است به ظهور تجلیّات حقیقی در تنگنای صفات خلقی، و ورود به دایرۀ ولایت الهی. این فتح کامل‌ترین و عالی‌ترین انواع فتوح است. پرواضح است که شماری از این فتوح برای همۀ مردم، شماری دیگر برای برخی از سالکان، و معدودی نیز تنها برای تعداد کمی از عرفا حاصل می‌شود.