پارادایم
پارادایم (paradigm)
اصطلاحی دال بر یک الگوی فکری در هر رشتۀ علمی یا زمینۀ معرفت‌شناختی. واژۀ پارادایم مأخوذ از کلمۀ یونانی پارادیگما به‌معنی «الگو» یا «سرمشق» از ریشۀ یونانی پارادیکنونای، به‌معنای «نشان‌دادن» است. این لغت در آغاز خاص دستور زبان بود، ولی از دهۀ ۱۹۶۰ به این سو مفهوم وسیع امروزی را به خود گرفت. فردینان دو سوسور پارادایم را برای بیان رده‌ای از عناصر زبانی که شباهت‌هایی با هم دارند به‌کار می‌برد. توماس کوهن فیلسوف علم با استفاده از واژۀ پارادایم برای بیان اندیشه‌های علمی در دورۀ زمانی مشخصی، مفهوم کنونی را به این اصطلاح بخشید. وی در کتاب خود ساختار انقلاب علمی پارادایم علمی را چنین تعریف می‌کند: هرچه می‌باید مشاهده و تدقیق شود؛ نوع پرسش‌هایی که می‌باید پرسیده و برای پاسخ‌های مرتبط با آن آزموده شوند، نتایج تحقیقات علمی را چگونه باید تفسیر کرد و تجربه را چگونه باید انجام داد و برای تجربه کردن چه ابزاری در دست است. هاندا ایدۀ «پارادایم اجتماعی» را به بافتار علوم اجتماعی وارد کرد (۱۹۸۶). نکته مهم در مورد پارادایم‌ها مسئله قیاس‌پذیری و قیاس‌ناپذیری آن‌هاست. به‌نظر کوهن هیچ پارادایمی با پارادایم دیگر قابل مقایسه نیست، و طرح مسائل و موضوعات در یک الگوی معرفتی با طرح آن در الگوی معرفتی دیگر فرق می‌کند. نیز ← مشترک‌المقیاس