رافع بن هرثمه
رافِعِ بنِ هَرْثَمه ( ـ۲۸۳ق)
شورشگر عرب‌تبار ایرانی در خراسان. رافع که لقب «هرثمه» را از شوهر مادرش یافته بود. نخست در خدمت محمد بن طاهر، آخرین امیر طاهری خراسان، به‌‌سر می‌برد. در ۲۵۹ق، بعد از فتح نیشابور، به یعقوب لیث صفاری پیوست. در ۲۶۱ق، که احمد بن عبدالله خجستانی بر یعقوب بشورید، رافع که یعقوب او را از پیش خود رانده بود به خدمت احمد درآمد. در ۲۶۸ق، که خجستانی به دست دو تن از بندگانش کشته شد، یاران او رافع را به سرکردگی خود برگزیدند. رافع هرات و نیشابور را گرفت و نام طاهریان را در خطبه باز آورد. در ۲۶۸ق، که عمرولیث، برادر و جانشین یعقوب، در فارس به‌‌سر می‌برد، رافع به سیستان تاخت و تا فراه پیش رفت، اما چون نتوانست بر سیستان استیلا یابد به هرات بازگشت. در ۲۷۱ق، موفق، برادر و سپهسالار معتمد خلیفۀ عباسی، حکومت خراسان را به رافع داد. رافع تا ۲۷۹ق، که عمرو لیث از فارس به سیستان بازگشت در خراسان، گرگان، طبرستان و ری به تاخت و تاز سرگرم بود. در ۲۷۴ق، محمد بن زید علوی را شکست داد و بر گرگان و طبرستان استیلا یافت. در همان روزها علی بن لیث، برادر عمرو، با دو پسر خود به رافع پیوستند. در ۲۸۳ق، وقتی رافع قصد داشت نیشابور را از عمرو بازگیرد شکست خورد به خوارزم گریخت. والی خوارزم او را دستگیر کرد و سرش را برای عمرو فرستاد. عمرو نیز سر رافع را با هدایی به بغداد فرستاد و به امر معتضد عباسی سر او را بر دروازۀ شهر آویختند.