پرچم
پرچم
تکه‌ای پارچۀ منقوش به نشانی خاص که معمولاً به میله‌ای آویخته می‌شود و نمادی از یک قوم، کشور، آرمان و یا سازمانی معیّن است. واژه‌های بیرق، درفش، عَلَم، رایَت، لِوا، علامت و سنجق نیز در زبان‌های فارسی، عربی و ترکی در همین معنا به‌کار می‌رود. واژه پرچم (بَرْجَم) در قرون ۵ و ۶ق از زبان ترکی به فارسی راه یافته و از قرن ۱۲ق به‌معنای امروزی آن رایج شده است. امروز پرچم مهم‌ترین نماد کشورهاست. افزون بر این، سازمان‌های فراملیّتی، همچون سازمان ملل متحد، سازمان کنفرانس اسلامی و اتحادیۀ اروپا، یونسکو، یونیسف و غیره نیز پرچم ویژۀ خود را دارند. همزمان با پیدایش دودمان‌های پادشاهی در ایران و یا شاید اندکی پیش از آن، استفاده از پرچم در نبردهای ایرانیان رایج بود. در سپاه کوروش برای حفظ نظم و شناسایی دسته‌های نظامی، درفش‌های رنگارنگ به‌کار می‌بردند. معمولاً بر درفش ایرانی تصویر جانورانی چون عقاب و شیر که نماد قدرت بودند، کشیده می‌شد. بنابر افسانه‌ها و گزارش‌های تاریخی، پرچم ایرانیان از عهد باستان تا پایان دورۀ ساسانیان درفش کاویانی (← درفش_کاویان) نام داشته است. به گفته فردوسی این درفش با قیام کاوۀ آهنگر و آغاز پادشاهی فریدون پدید آمد. در دورۀ محمود غزنوی نقش ماه بر روی پرچمی سیاه زردوزی شده بود. سلجوقیان پرچم‌هایی به رنگ‌های سبز، سرخ و زرد داشتند و شاید در همین دوره بود که برای نخستین‌بار نقش شیر و خورشید را بر پرچم‌های خویش قرار دادند. پرچم ایران در دوره‌های گوناگون دستخوش تغییراتی شد، تا این‌که به شکل امروزی خود درآمد. به‌کاربردن بیرق در مصر کهن و آشور و همچنین نزد یهودیان نیز رایج بوده است و در کتاب مقدس بارها به بیرق اشاره شده است. به گفتۀ یعقوبی ( ـ۲۸۴ق)، طولونیان نخستین کسانی بودند که در مصر پرچم‌هایی با رنگ‌های گوناگون برافراشتند. نزد رومیان نیز استفاده از بیرق رایج بوده است و پس از آن‌که قسطنطین به مسیحیت گروید، بیرقی از پارچۀ ارغوانی که نام عیسی (ع) به حروف یونانی بر آن بود، رایج شد. نخستین بیرق‌ها در اروپا، جنبه دینی داشتند و کهن‌ترین آن‌ها بیرق دانمارک است که صلیبی سفید بر آن نقش زده شده است. پرچم در تاریخ اسلام اهمیت فراوان داشت. در آغاز اسلام پیامبر اکرم (ص) پرچمی سیاه رنگ موسوم به عقاب برگزید. افزون بر این، گفته‌اند پیامبر رایت‌هایی به رنگ‌های گوناگون داشت که مشهورترین آن‌ها رایت سفید بود. گویند بر لوای پیامبر که در جنگ‌ها حمل می‌شد، عبارت توحید (لااله‌اِلا‌الله) نقش شده بود. در جنگ‌های مسلمانان نگه‌داشتن لوا اهمیت بسیار داشت و در هر جنگ به‌دست کسی سپرده می‌شد که از دلاوری یا برتری ویژه‌ای برخوردار بود. در شرق سرزمین‌های اسلامی، فرمانروایان دولت‌های ترک از پرچم‌های بزرگ استفاده می‌کردند که تنها مخصوص پادشاه بود، اما بیرق‌هایی کوچک‌تر در موکب پادشاه و در لشکر وی نیز برمی‌افراشتند که به آن‌ها سنجق می‌گفتند. عثمانیان نیز از قرن ۸ق، همچون دیگر دولت‌های ترک، پرچم‌های گوناگون به‌کار می‌بردند. در ارتش و دریانوردی از بیرق برای علامت‌دادن استفاده می‌شود. برافراشتن پرچم نیز تشریفات و قراردادهای ویژه‌ای دارد. پرچم کنونی ایران براساس اصل هجده قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران از سه رنگ سبز و سفید و سرخ تشکیل شده که در طول نوار سبز و قرمز هر کدام یازده الله‌اکبر (به خط کوفی) نوشته شده و میانۀ نوار سفید کلمه الله به‌صورت یک نیزه در وسط و چهار هلال در دو سوی آن قرار دارد.