فهلویات
فَهْلَویات
(جمع فهلوی، معرب واژۀ پهلوی) اشعار هجایی قدیمیِ سروده‌شده به لهجه‌های محلی ایران مانند لُری، گیلکی، سمنانی و جز آن. در کهن‌ترین مآخذ به‌جای‌مانده از دورۀ اسلامی، این اشعار که قالب بیشتر آن‌ها دوبیتی و بحر اغلب آن‌ها هزج و مشاکل است، فهلوی یا فهلویات ثبت شده است. وزن و آهنگ فهلویات از عروض عرب گرفته نشده و پیش از اسلام در ایران رواج داشته است. برای مثال، سرود «آتش کرکوی» که از اشعار شش‌هجایی اواخر دورۀ ساسانی یا اوایل عهد اسلامی است، ماهیتی کاملاً ایرانی دارد. بعدها وزن هجایی فهلویات دگرگونی یافت و گونۀ جدید این اشعار جایگزین شعر بومی ایران شد. ویژگی مهم فهلویات به‌کاررفتن واژه‌های کهن فارسی و اصطلاحات زیبا و تعبیرات بومی در آن‌هاست. از نمونه‌هایی که شمس قیس رازی در المعجم آورده است درمی‌یابیم که دوبیتی‌ها و فهلویات شعرهایی قافیه دارند و قافیه در آن‌ها گاه به اعتبار آهنگ کلمه به‌وجود می‌آید. سرایندگان فهلویات اغلب ناشناس‌اند، اما از فهلوی‌سرایان شناختۀ ایرانی می‌توان محمد مغربی، بندار رازی، صفی‌الدین اردبیلی، محمد صفی مازندرانی و باباطاهر عریان را نام برد. حسین کوهی کرمانی نخستین کسی است که ترانه‌های ملی و بومی ایران را در دو اثر با نام‌های ترانه‌های ملی ـ فهلویات (۱۳۱۰ش) و هفتصد ترانه (۱۳۱۷ش) گرد آورده و به‌چاپ رسانده است.