قبا

قَبا
بالاپوشی که از سوی پیش (جلو) باز است و دو طرف پیش را با دکمه به‌هم وصل می‌کنند و گاه نیز جلو بسته است. قبای دورۀ ساسانیان، که گاه آن را روی ردا و گاه روی پیراهن می‌پوشیدند، جلو باز و بلند تا ساق پا بود؛ آستین‌هایی تنگ و یقه‌ای به شکل هفت داشت که در ناحیۀ سینه با دکمه یا روبانی محکم بسته می‌شد. قبای خلفای عباسی بلند، سیاه‌رنگ، چسبان بود و آستین‌هایی تنگ داشت، البته قبای ایرانی، که تا زیر زانوان بود، نیز می‌پوشیدند. آستین قباها در دورۀ معتصم، هشتمین خلیفه، به رسم ایرانیان تنگ‌تر شد، اما در دورۀ مستعین، دوازدهمین خلیفه، گشاد شد و دکمۀ آستین‌ها نیز برافتاد. آستین‌ها چندان گشاد بود که از آن‌ها به‌عنوان جیب استفاده می‌شد و در آن‌ها پول، کاغذ، کتاب و لوازم مورد نیاز را می‌گذاشتند. این آستین در دورۀ طاهریان گاه به ۱.۵ متر می‌رسید و معمولاً آن‌ها را در مچ دست برمی‌گرداندند و داخل آن تعدادی جیب تعبیه شده بود و درازی آستین‌ها نشان از بزرگی شخص داشت. قبای سامانیان تا زانو بود، از یقه تا کمر دکمه می‌خورد، گاه بدون دکمه و باز بود تا پیراهن زرین نمایان شود و معمولاً از کرباس زندنیچ بخارا تهیه می‌شد، گاه مطرز (← طراز) به نام پادشاهان بود و گاه بازوبند داشت. قبای مردم عادی این دوره آستین‌کوتاه بود که آن را روی کرته، بدنه یا پیراهنی آستین‌دار می‌پوشیدند. قبای زنان دوره‌های طاهریان، صفاریان و سامانیان معروف به اردیۀ طبری بود. در دورۀ آل بویه قبای آستین‌کوتاه را روی قبای آستین‌بلند می‌پوشیدند. قبای دیگر آنان از کمر به بالا بسته و به پایین، به خاطر سهولت در حرکت و سوارکاری، باز بود. یک لبۀ قبای شاهان غزنوی، سلجوقی و خوارزمی روی لبۀ دیگر قرار می‌گرفت و با دکمه‌ای در پهلو بسته می‌شد، سَردستِ آستین‌ها زایدۀ سه‌گوشه‌ای به نام سنبوسه داشت و از حریر سرخ مُعْلَم و مُوَرِّد بود. قبا در دورۀ مغول در زیر بازوی راست با کمربند یا شال محکم بسته می‌شد. معمولاً بازوها و سرشانه‌ها تزیین داشتند و آن را روی لباده یا پیراهن‌های آستین‌بلند می‌پوشیدند. قبای زنان دورۀ ایلخانان بلند تا مچ پا بود و یقه‌ای برگردان داشت. برخی از قباهای دورۀ صفویه از بالا تنگ و چسبیده به بدن و از کمر به پایین گشاد بود. گاه قبا در پهلوی چپ با چندین بند بسته می‌شد و گاه از بالا تا پایین دکمه می‌خورد. دامن قبای زنان این دوره از داخل پنبه‌دوزی می‌شد. در زمان شاه‌عباس دوم صفوی قباهای دامن‌دار رایج شد.