قریش
قُرَیش
قبیلۀ معروف عرب عدنانی. سوره‌ای از قرآن نیز به همین نام است. (← قریش،_سوره) پیامبر اسلام (ص) و بیشتر بزرگان صدر اسلام و خلفای راشدین و بنی‌امیه و بنی‌عباس همگی از این قبیله بوده‌اند. نسب قریش به فهر بن مالک به نضر می‌رسد. قریش لقب فهر بوده است و برخی نیز آن را لقب نضر دانسته‌اند. این قبیله به دو قسمت عمدۀ بطاح و ظواهر تقسیم می‌شود. بطاح در مکه می‌زیستند و نسبت ابطحی نیز به همین مناسبت به پیامبر (ص) داده می‌شود. طوایف مهم بطاح دَه بطن بودند که عبارت بودند از بنی‌هاشم، بنی‌امیه، بنی‌نوفل، بنی‌زهره، بنی‌مخزوم، بنی‌اسد، بنی‌جمح، بنی‌سهم، بنی‌تمیم و بنی‌عدی. پیامبر اسلام (ص) و حضرت علی (ع) و امامان شیعه و خلفای بنی‌عباس از بنی‌هاشم‌اند. ابوبکر از بنی‌تمیم، عمر بن خطاب از بنی‌عدی، عثمان و خلفای اموی از بنی‌امیه‌اند. قریش ظواهر خارج مکه می‌زیستند و با قبایل دیگر مخلوط شده بودند و به شجاعت و دلیری معروف بودند. قصی بن کلاب نخستین کسی بود که بنی‌خزاعه را از مکه خارج کرد و قریش را بر مکه مسلط ساخت و دارالندوه را بنا نهاد. بعد از آن قریش با اشتغال به بازرگانی قبیلۀ ثروتمندی شد و در ادارۀ شهر توانایی‌های سیاسی و اقتصادی خود را بروز داد. در اثر همین نفوذ و برتری اقتصادی بود که لهجۀ عربی قریش بیش از دیگر لهجه‌ها در جزیرةالعرب رواج داشت و بعدها با ظهور اسلام و با نزول قرآن به همین زبان، که زبان پیامبر (ص) نیز بود، فصیح‌ترین زبان عرب شناخته شد و همۀ جزیرةالعرب را فراگرفت. با ظهور اسلام، بزرگان قریش با آن مخالفت کردند تا حدی که خداوند آنان را «ائمةالکفر» لقب داد (توبه، ۱۲). همچنین به جنگ آنان با پیامبر در غزوه‌های بدر (انفال، ۵) و اُحد (آل عمران، ۱۳) اشاره شده است. پس از هجرت پیامبر (ص)، بسیاری از بزرگان قریش نیز به‌تدریج به مدینه هجرت کردند. با توجه به شخصیت‌های برجسته‌ای که در این قبیله بودند و نیز به‌سبب قرابتشان با پیامبر (ص) قریشیان توانستند پس از رحلت پیامبر (ص) زمام امور را به‌دست گیرند و آن را به خود منحصر سازند.