قلمدان سازی
قلمدان‌سازی
ساختن قلمدان از جنس مقوا و غير آن نقاشی و نگارگری روی قلمدان از هنرهای ظریف ایرانیان بعد از اسلام، برای مصارف تحریری و مراجع دیوانی بوده است. این هنر منسوخ‌شده، در دوران تیموری و صفوی رواج بسیار داشته و تا پایان دورۀ قاجار با شیوه‌های گوناگون تکامل‌یافته است. جعبۀ قلمدان به‌شکل مستطیل و جنس آن از مقوا یا کاغذهای باطله است که پس از پایان ساخت، نقاش برای پیاده‌کردن طرح نقاشی، بوم آن را آماده و بر روی آن صورت‌سازی و نقش‌آفرینی می‌کند. سپس چندین‌بار بر روی نقاشی روغن می‌زند و پس از خشک‌‌شدن، عملیات واشوکاری، چلوارکشی روی سطح نقاشی، و بعد عملیات زرنشان‌سازی، تذهیب‌کاری و طلااندازی در طرح‌های مختلف صورت می‌گیرد، و در نهایت با عملیات جدول‌کشی، تزیین لبه‌های حواشی قلمدان، کار به‌پایان می‌رسد. قلمدان انواعی دارد که مهم‌ترین آن عبارت‌اند از ساده، طلاکوبی، نقره‌کوبی، گل‌وبته‌ای، چهره‌ای، منظره‌ای، رزمی، بزمی، شکارگاهی، کیانی، خط‌نشانی، عرفانی، خاتمی، مینایی، فولادی، چوبی، باسمه‌ای، و فانتزی. برخی از قلمدان‌نگاران برجسته عبارت‌اند از معین مصور، شاگرد رضا عباسی، با رقم «رقم زد بتوفیق صانع معین»، محمد زمان، نگارگر مشهور ایرانی، با عبارت «یا صاحب‌الزمان»، و شفیع عباسی با رقم «محمد شد شفیع هر دو عالم». نام قلمدان‌نگاران در رشتۀ نگارگری (مینیاتور) ثبت شده است.