قواسم
قَواسِم
(یا: جواسم؛ جواسمی) قبیلۀ عرب، از قبایل هوله، ساکن بعضی سواحل و جزایر جنوبی خلیج فارس از دماغۀ مسندم تا شارجه. اعراب قواسم بزرگ‌ترین گروه قبیله‌ای شیخ‌نشین شارجه به‌شمار می‌آیند. حکام قاسمی شارجه از این قبیله‌اند و به‌تدریج این نام را بر تمام اتباع خود نهاده‌اند. دسته‌هایی از قواسم در بخشی از شارجه که مشرف به دریای عمان است، سکونت دارند. همچنین گروه‌هایی از قواسم استحاله‌یافته، در بعضی بنادر و جزایر ایرانی خلیج فارس، نظیر بندر لنگه و جزیرۀ ابوموسی باقی مانده‌اند. به نظر می‌رسد که نام این قبیله از شیخ قاسم، جد شیخ رشید بن متار گرفته شده است. شیخ‌نشین رأس‌الخیمه نیز نام خود را از خیمه‌های شیخ قاسم در همان ناحیه گرفته است. شهرت قواسم، از راهزنی‌های دریایی گستردۀ آنان در قرون ۱۲ـ۱۳ق/۱۸ـ۱۹ق، ناشی شده است. قواسم بخش اعظم خلیج فارس و قسمتی از دریای عمان را برای کشتی‌ها ناامن کرده بودند. نام این مردم، اول‌بار در ضمن حوادث ۱۱۲۹ق/۱۷۱۷م و در جریان حملۀ سلطان بن سیف امام مسقط به بحرین به‌میان آمده است. سقوط دولت صفوی، راهزنی‌های دریایی قواسم را شدت بخشید، اما اقتدار دولت نادرشاه، برای چند سال، مانع از توسعۀ راهزنی‌های دریایی آنان شد. قتل نادر و آشفتگی اوضاع ایران، دامنۀ راهزنی‌های قواسم را تا سواحل ایران گسترش داد. آنان در ۱۱۷۳ق/۱۷۶۰ جزیرۀ قشم را از تصرّف حکام بنی معین خارج کردند، اما پس از سه سال، ناگزیر آن جزیره را به شیوخ بنی معین واگذاردند. قواسم در آغاز از مخالفان وهابیان بودند، اما پس از چند سال ناگزیر به اطاعت آنان درآمدند. راهزنی‌های دریایی قواسم، همۀ دریانوردان را به خطر انداخته بود. کمپانی هند شرقی پس از سال‌ها مماشات با قواسم در ۱۲۳۴ق/۱۸۱۹ به مقابله با قواسم برخاست و پس از چند پیروزی، در ۱۲۳۴ق/۱۸۲۰م آنان را به امضای قرارداد و تعهدنامۀ خودداری از رهزانی‌های دریایی واداشت. حکومت بندر لنگه از آخرین سال‌های قرن ۱۲ق/۱۸ به‌دست بعضی از شیوخ قواسم افتاد. شیخ سعید بن قضیب قاسمی، بنی‌معین را از بندر لنگه اخراج کرد و حکومت آن را به مبلغ ۲۰۰ تومان از مشایخ بستک به اجاره گرفت. آخرین آنان، شیخ قضیب بن راشد ( ـ۱۳۱۴ق) در ۱۳۰۴ق/۱۸۷۷، ضمن جنگ مختصری، مغلوب قوای دولت ایران شد و به تهران انتقال یافت.