قورخانه
قورخانه
(واژه‌ای ترکی به معنای زرادخانه) محل ساختن و تدارک اسلحه و ساز و برگ جنگی در عهد صفویه تا قاجاریه. قورخانۀ مرکزی ایران در عهد شاه‌عباس صفوی اول در جوار بارۀ شمالی اصفهان ساخته شد. در ایروان نیز، افزون بر جباخانه، قورخانه‌ای نیز برای دفاع از حملات عثمانیان ساخته شده بود. در اواخر دورۀ صفوی، بر اثر آشفتگی عمومی و بی‌علاقگی مقامات کشوری و لشکری به جنگ، توجه کمتری به قورخانه می‌شد، اما در دورۀ سلطنت نادرشاه افشار، به‌سبب ضرورت‌های جنگی، قورخانه جان تازه‌ای گرفت؛ چنان‌که رقم توپ‌های نادرشاه را تا ۵هزار عراده ذکر کرده‌اند. در دورۀ حکومت قاجار، تأسیس قورخانه و کارخانۀ باروت‌سازی نیز رونق گرفت. عباس میرزای قاجار به قورخانه اهمیت بسیار می‌داد. حکایت علاقۀ حاجی میرزا آغاسی به توپ و قنات زبانزد است. در دورۀ صدارت امیرکبیر، قورخانه‌هایی در تهران، تبریز، مشهد، و اصفهان ساخته شد. در ۱۲۷۶ق، کارخانۀ تفنگ‌سازی مستقلی در تهران به راه انداخته شد. حاج میرزا حسین‌خان سپهسالار اعظم (مشیرالدوله) به قورخانه توجه داشت. ناصرالدین شاه قاجار، به یاری دکتر طولوزان فرانسوی، کارخانۀ فشنگ‌سازی ساخت (۱۳۰۳ق). ناصرالملک چندی در صدارت میرزا حسین‌خان مشیرالدوله به وزارت عسکری (قورخانه) رسید (۱۲۸۹ق). پس از قاجاریه به قورخانه تخشایی و سپس اسلحه‌سازی گفتند. در دورۀ رضاشاه پهلوی کارخانه‌های مهمات‌سازی، باروت‌سازی، تفنگ، فشنگ و مسلسل‌سازی (در تهران و پارچین) جای قورخانه را گرفت. ساختمان قورخانۀ دورۀ ناصری (در جنب میدان امام خمینی) به ایستگاه متروی تهران تبدیل شده است.