پیراهن
پیراهن
(یا: تونیک) تن‌پوش بدن با بلندی متفاوت. بلندی آن گاه تا باسن، گاه بالای زانو و گاه تا قوزک پا بود. پیراهن در روزگار مادها، بدون چین، جلو بسته، تا سرِ زانو و با آستینی تنگ بود. پیراهنِ رویی هخامنشیان، به نام کندیس، آستینی بسیار گشاد داشت. پیراهن تونیک جلوبستۀ پارتیان (اشکانیان) در‌ابتدا ساده و کوتاه تا باسن بود، اما بعدها بلندتر و پرچین شد. زنان این دوره اول پیراهنی پرچین، گشاد، با آستین‌هایی تنگ و بسیار بلند می‌پوشیدند که بالاتنۀ آن در قسمت سینه با نواری تنگ می‌شد و روی آن پیراهنی کوتاه‌تر، با یقه‌ای نسبتاً باز، دراپه‌دار (چین‌های ملایم پارچه روی بدن) و پرچین به‌تن می‌کردند. پیراهن پادشاهان ساسانی بسیار متنوع بود: پیراهن‌هایی با دامنی گرد (نیم‌دایره رو به بالا)، با دامنی نیم‌دایره (روبه پایین)، با دامنی ترک‌دار بودند، برخی از کمر پلیسه داشتند و برخی دیگر ساده و جلوباز بودند. بالاتنۀ همۀ این پیراهن‌ها یقه‌ای گرد یا اُریب از شانۀ راست به چپ، با آستین‌هایی تنگ داشتند. پیراهن زنان این دوره بلند، گشاد، دراپه‌دار، با آستین‌هایی بلند یا بی‌آستین بودند؛ برخی با نواری در زیر سینه چین‌هایی فراوان ایجاد می‌کرد، برخی ساده و کوتاه و برخی چاک‌دار بودند. پیراهن زنان در دورۀ خلفا و امویان بلند تا قوزک پا و با آستین‌هایی بلند بود و روی آن پیراهنی آستین‌کوتاه می‌پوشیدند. پیراهن مردان دورۀ عباسیان چسبان، بلند و گاه آستردار بود. پیراهن زنانشان از گردن تا روی سینه دکمه داشت. پیراهن در دورۀ صفاریان تاحدود کمرگاه پایین‌تر، با آستین‌های بلند و یقه‌گرد بود. همین پیراهن را شاهان غزنوی، سلجوقی و خوارزمشاهی نیز زیر قبای خود می‌پوشیدند. پیراهن زنان و مردان دورۀ مغولان و تیموریان تقریباً شبیه هم بود با آستین‌هایی بلند و تنگ و بلندتر از قبایی که روی آن می‌پوشیدند؛ جز آن‌که پیراهن زنان از یقه تا کمر باز بود و گاه دامن آن پیلی داشت. پیراهن مردان دورۀ صفویه تا زانو و بی‌یقه بود و روی شانۀ راست با دکمه وصل می‌شد و زنانشان پیراهنی بلند و گشاد تا زیر زانو می‌پوشیدند که از جلو تا کمر باز بود و از آن برای شیردادن استفاده می‌شد. پیراهن‌ها بسته به موقعیت صاحب آن‌ها مرواریددوزی و حاشیه‌دوزی داشتند و مزین به طراز و نقوش دیگر بودند. یقۀ پیراهن در دورۀ افشاریه از زیر گردن و شانۀ چپ به زیر بغل راست می‌رفت و آستین‌ها سنبوسه‌دار بودند. این پیراهن و پیراهنی با یقۀ گرد، که تا کمر و باسن می‌رسید، در دورۀ زندیه پوشیده می‌شد. دامن پیراهن زنان این دوره از دورۀ قبل کوتاه‌تر بود. مردان در دورۀ قاجار زیر پیراهنِ روی خود زیرپوش (زیر پیراهن) می‌پوشیدند و آن پیراهن سفید کوتاهی با یقۀ گرد سجاف‌دوزی شده‌ای بود که شکافی در محاذی راست سینه داشت و بر شانۀ راست با دکمه بسته می‌شد. پیراهن‌های این دوره جیب داشتند و در دورۀ ناصرالدین‌شاه قد پیراهن‌ها کمی کوتاه‌تر از سرداری و تا بالای زانو بودند. در دورۀ دوم قاجار (از ناصرالدین‌شاه به بعد) پیراهن‌ها تنگ و کوتاه و با آستین‌هایی بلند بودند که با دکمه بسته می‌شدند و چاک سینه کمتر از دورۀ قبل بود.