یخچال
یخچال
محوطه‌هایی وسیع و چندهکتاری در بیرون شهرها که از آن‌ها یخ طبیعی می‌گرفتند. زمستان‌ها در محل‌هایی به نام یخ چاوان که بیست تا ۱۰۰ متر طول و عرض و یک متر عمق داشت، آب جاری می‌کردند که معمولاً از نهرها و جوی‌های روباز و آب باران تشکیل می‌شد، تا جریان هوا آن‌ها را به یخ تبدیل کند. در هر یخچال پنج تا دَه یخ چاوان بود و برای سردترکردن آن‌ها، دیوارهای بلند در اطرافشان می‌ساختند. وسط یخ چاوان‌ها، انبارهایی به عرض دَه متر، طول بیست متر و عمق دَه تا پانزده متر با تاق ضربی آجری می‌ساختند که به آن‌ها توچال می‌گفتند. زمستان‌ها یخ‌ها را با دیلم به قطعات دومتری می‌شکستند و از دهانه‌های کناره چاوان به داخل توچال شرقی سُر می‌دادند و تابستان‌ها آن‌ها را بیرون می‌آوردند و می‌فروختند. یخچال‌ها صاحبانی داشتند که گاه تا ۲۰۰ کارگر برای آن‌ها کار می‌کردند. از توچال و قله‌های نزدیک تهران و آبگیرهای شمال شهر نوعی یخ شفاف و تمیز استخراج می‌شد که به مصرف اعیان و اشراف و فالوده‌سازها می‌رسید. در اواخر دهۀ ۱۳۴۰ در تهران ۳۷ یخچال بود که بعدها تخریب و به خانه تبدیل شدند. مشهورترین یخچال‌های تهران یخچال سنگی دوجداره در سه راه ژاله حدود کوچۀ پرورشگاه کنونی، یخچال وزیر و یخچال حاجی عبداللطیف بودند.