سری پرتوزا

سِری پَرْتوزا (radioactive series)
(یا: سلسلۀ رادیواکتیو) هر یک از چهار مجموعۀ جداگانۀ هسته‌های اتمی سنگین و ناپایدار. این اتم‌ها ضمنِ دنبالۀ فروپاشیِ آلفا و بتا برای حصول هسته‌های پایدار فرو می‌پاشند. آغاز و پایان سه زنجیرۀ پی‌درپیِ هسته‌هایِ مادر و دختر در بین عناصری با عدد اتمی بیشتر از ۸۱ صورت می‌گیرد که وزن اتمی تالیوم است. سه مجموعه، مجموعه‌های توریوم، اورانیوم، و آکتینیوم، که مجموعه‌های طبیعی یا کلاسیک نام گرفته‌اند، در رأسشان انواعی از هسته‌های ناپایدارِ طبیعت قرار دارد، که نیم‌‌عمری قابل قیاس با عمرِ این عناصر دارند. تا ۱۹۳۵، این سه سریِ پرتوزا کلاً شناسایی شده ‌بودند. در رأس مجموعۀ چهارم، سری نپتونیوم، نپتونیوم ـ ۲۳۷ قرار دارد، که نیم‌عمر آن ۲‌میلیون سال است. اعضای این سری براثر واکنش‌های هسته‌ای و به‌صورت مصنوعی ساخته شده‌اند و در طبیعت یافت نمی‌شوند. نیم‌عمر همۀ آن‌ها کوتاه‌تر و قابل مقایسه با عمر عناصر است. از آن‌جا که دو فرآیندِ فروپاشیِ مناسب منجربه بی‌تغییری یا تغییر در چهار واحد از عدد جرمی می‌شود، عدد جرمیِ همۀ اعضای هر سری با باقی‌ماندۀ ثابتی بر عدد چهار بخش‌پذیر است. درنتیجه، در هر سری، عدد جرمی اعضا ممکن است چهار برابرِ عددِ صحیحِ اختصاص‌داده‌شده (n) به‌علاوۀ ثابت آن سری باشد؛ بدین‌ترتیب، سری توریوم معمولاً سری _n۴؛ نپتونیوم، سری _n۴ + ۱؛ اورانیوم، سری _n۴ + ۲؛ و آکتینیوم سری _n۴ + ۳ نامیده می‌شوند. سری توریوم با توریوم ـ۲۳۲ آغاز می‌شود و با هستۀ پایدار سُرب ـ ۲۰۸ پایان می‌یابد. سری نپتونیوم نام خود را از عضوی با طولانی‌ترین عمر، نپتونیوم ـ۲۳۷، گرفته است. در انتهای این سری بیسموت ـ ۲۰۹ قرار می‌گیرد. سری اورانیوم با اورانیوم ـ ۲۳۸ آغاز می‌شود و با سُرب ـ۲۰۶ خاتمه می‌یابد. سری آکتینیوم نام خود را از نخستین عضو کشف‌شده‌اش، آکتینیوم ـ۲۲۷، گرفته است و با اورانیوم ـ۲۳۵ آغاز و با سُرب ـ۲۰۷ پایان می‌یابد.