شمخال
شَمْخال
سلاحی گرم، با لولۀ بلند بدونِ خان. گلولۀ آن کروی‌شکل است، و مادۀ پیش رانندۀ گلوله باروت است. این جنگ‌افزار، سنگین و سَرپُر است و برای پرکردن آن که کاری پرزحمت است، ابتدا مقدار معینی باروت در لوله می‌ریزند، سپس تکه‌ای نمد یا کهنه‌پارچه‌ای در لوله فرو می‌کنند و به‌وسیلۀ میله‌ای فلزی که سَرِ پَخ دارد، این ترکیب را فشرده می‌کنند و بعد گلوله را در لوله می‌گذارند. ماشۀ شمخال به چخماقی متصل است که با چکاندن آن، سنگِ چخماق به قطعه آهن یا فولادی که در داخل سلاح تعبیه شده است، برخورد می‌کند و جرقه‌هایی که ایجاد می‌شود (احتراق باروت و حرارت و فشار ناشی از آن) گلوله را به سمت هدف پرتاب می‌کند. دقت تیر شمخال کمتر از ۱۰۰ متر است. به‌رغم دشواری پرکردن دوبارۀ شمخال، تیرانداز ماهر و چابک می‌توانست در هر دقیقه سه یا چهار بار شلیک کند. از این سلاح در قرن ۱۷ و ۱۸ برای جنگ و شکار استفاده می‌شد؛ سپس سلاح‌های انفرادی آتشین دقیق‌تر و کارآمدتر جای آن را گرفت. امروزه مجموعه‌داران علاقه‌مند به اسلحه، شمخال‌های بدلی را نیز در مجموعۀ خود جای می‌دهند.