شیخ طوسی، محمد (طوس ۳۸۵ـ نجف ۴۶۰ق)

محمد شیخ طوسی;
زادروز	طوس ۳۸۵ق;
درگذشت	نجف ۴۶۰ق
ملیت	ایرانی
شغل و تخصص اصلی	فقیه امامی
شغل و تخصص های دیگر	اصولی، محدث، مفسر، متکلم
لقب	شیخ الطایفه یا شیخ الامامیّه
آثار	تهذیب‌الاحکام؛ الاستبصار
گروه مقاله	دین اسلام

(شهرت: ابوجعفر محمد بن حسن بن علی طوسی؛ معروف به: شیخ الطایفه یا شیخ الامامیّه) فقیه، اصولی، محدث، مفسر، عالمِ شیعۀ اثنی‌عشری و متکلم ایرانی. مدتی در زادگاه خود نزد پدرش درس خواند. در ۴۰۸ق به بغداد، مرکز علمی آن روزگار، رفت. پنج سال در محضر شیخ مفید درس خواند. پس از مرگ او، به‌حلقۀ درس سید مرتضی ( ـ ۴۳۶ق) پیوست. سپس، به جانشینی دو استاد پیشین خود، زعامت دینی امامیّه را به‌عهده گرفت. از دیگر اساتید او می‌توان از ابن غضایری، ابن جنید اسکافی و ابی‌الصلت اهوازی نام برد. او مشایخ و اساتید سنی نیز داشت، چنان‌که بسیاری از اهل سنت شاگرد او بودند. در ۴۴۸ق که درگیری بین شیعه و سنی در بغداد بالا گرفت، منزل و کتابخانۀ شیخ را سوزاندند و او به‌ناچار آن‌جا را ترک کرد و به نجف رفت. شیخ طوسی در نجف مهم‌ترین و پایا‌ترین حوزۀ علمیۀ شیعه را پدید آورد که هنوز معتبرترین مرکز علمی امامیه به‌شمار می‌رود. او شاگردان بسیاری را تربیت کرد. برخی از شاگردان شیعی وی عبارت‌اند از آدم بن یونس نسفی، ابوالصلاح حلبی، حسن بن حسین معروف به حسکا، و ابوعلی حسن بن محمد (فرزند شیخ). طوسی در همۀ علوم اسلامی تألیفاتی دارد که بیشترشان از کتاب‌های منبع آن رشته است. دو عنوان از کتاب‌های اربعۀ حدیث امامیه که از آثار معتبر حدیث شیعه‌اند، با نام‌های تهذیب‌الاحکام و الاستبصار، از اوست. فقیهان شیعه تا یک قرن پس از شیخ، فقط از نظریه‌های اجتهادی او پیروی می‌کردند. مزار شیخ در خانه‌اش در نجف، که اکنون به مسجد بدل شده، واقع است. در فقه امامیه، هرگاه شیخ گفته شود، مراد شیخ طوسی است. بیشتر تألیفات وی در عراق و ایران چاپ شده است. از دیگر آثار اوست: التبیان، نخستین تفسیر استدلالی امامیه؛ عدةالاصول در اصول فقه که مدت‌ها متن درسی بود؛ الفهرست؛ اختیارالرجال در علم رجال؛ مصباح‌المتهجد در دعا و زیارت؛ امالی؛ النهایه در فقه؛ المبسوط که فقه امامیه را وارد مرحله‌ای تازه ‌کرد و اجتهاد شیعی عملاً با آن آغاز شد؛ هدایة‌المسترشد؛ الغیبه.