شیشه گری
شیشه‌گری
شکل‌‌دادنِ مواد معدنی مذاب، مانند سیلیس، و دمیدن و تراش‌دادنِ آن. از صنایع کهن ایران است. شیشه معمولاً از سیلیس (SiO۲) است که پس از ذوب‌‌شدن، سرد می‌شود و به‌صورت جسم شفاف درمی‌آید. پیشینۀ ساخت شیشه در ایران به دورۀ هخامنشی می‌رسد؛ در تالار بلور موزۀ آبگینۀ تهران جامی شیشه‌ای متعلق به دوران هخامنشی، دو جام تراش‌‌دار یکی متعلق به دوران ساسانی و یک آبخوری متعلق به دوران اشکانی به‌‌نمایش درآمده است. در این موزه نمونه‌های متعددی از صنایع شیشه‌ای دوران اسلامی نگهداری می‌شود؛ ازجمله تُنگ‌های زیبا و رنگارنگ دورۀ سلجوقی، شیشه‌های مینایی قرن ۷ق و اشکدان‌ها و گلاب‌پاش‌های دورۀ صفوی. پروفسور وولف آلمانی در کتاب صنایع دستی کهن ایران اشاره می‌کند که بنابر مدارک موجود، صنعت شیشه‌گری در قرن ۱۳پ‌م در خوزستان، در ناحیۀ ایلام، وجود داشته است؛ و از قول گیرشمن، ایران‌شناس فرانسوی، که در حفاری معبد چغازنبیل چندین بطری شیشه‌ای به‌دست آورد، اظهار می‌کند که ایرانیان در زمان ساسانیان در ساخت شیشه، مهارت و استادی کامل داشتند و برای اثبات این سخن جام خسرو اول را مثال می‌زند که اکنون در پاریس نگهداری می‌شود. کارشناسان، دوران ساسانی و صفویه را اوج هنر شیشه‌گری در ایران قدیم می‌دانند. وجه تسمیۀ «تُنگ شاه‌عباسی»، موجود در بازار، برگرفته از زمان شاه‌عباس و یادگار آن دوران است. در زمان حاضر پس از تشکیل سازمان صنایع دستی، کارگاه‌های شیشه‌گری به تهیه و ساخت شیشه‌های تزیینی ایرانی پرداختند و تنوع اشیای شیشه‌ای بیشتر شد؛ ضمناً تدریس دروس شیشه‌گری و آبگینه جزو مواد درسی دانشکده‌های هنر و صنایع دستی است. تولید شیشه طبق فرآیندی خاص و به سه شیوه صورت می‌گیرد: شیوۀ دمیدن آزاد (فوتی)، شیوۀ دمیدن در قالب (قالب‌گیری)، و شیوۀ پِرسی. مادۀ اولیه و اصلی شیشه یعنی سیلیس در سنگ چخماق و گاهی در شن یافت می‌شود که پس از مخلوط‌‌شدن با مواد دیگری برای تسهیل ذوب و رنگی‌‌کردن خمیر شیشه به‌‌کار می‌رود. خمیر شیشه را با میله دَم، سنگ کار، حوضچۀ فلزی آب، بادبزن، انواع انبر، قیچی، و قالب‌های گوناگون شکل می‌دهند؛ فرآیند تولید شامل عملیات ذوب، دمیدن در خَمیر شیشه به‌صورت آزاد یا در قالب، چرخاندن، شکل‌دادن، پرداخت و سردکردن است. بعد از تولید شیء شیشه‌ای، نوبت به تزیین آن می‌رسد. نقاشی، رنگی‌‌کردن، تراش‌‌دادن، ترکیب‌کردن با جنس غیرشیشه‌ای، موج انداختن و مات و شفاف‌کردن شیشه، از شیوه‌های تزیین آن است. از شیشه محصولاتی مانند تُنگ، گلدان، کاسه، لیوان، فنجان، بطری، پیاله، قندیل، حباب، چراغ، و انواع ظرف‌های تزیینی می‌سازند. امروز، شیشه‌سازی غیردستی جانشین شیشه‌سازی دستی شده است. در تهران و حومه، در چند کارگاه، تولیدات شیشۀ دست‌ساز تهیه می‌شود. در کاشان، شیراز، اصفهان و چند شهر دیگر، شیشه‌سازی به‌روش نیمه‌دستی و پِرِس صورت می‌گیرد.