مراغه ای، زین العابدین (مراغه ۱۲۵۵ـ استانبول ۱۳۲۸ق)
مَراغه‌ای، زین‌العابدین (مراغه ۱۲۵۵ـ استانبول ۱۳۲۸ق)
نویسنده و منتقد ایرانی. از ۱۶سالگی نزد پدر، که بازرگان بود، به‌کار تجارت پرداخت. در ۲۰سالگی به‌قصد تجارت به اردبیل رفت؛ اما پس از ورشکستگی، راهی قفقاز شد و در کوتائیسی از شهرهای گرجستان به کار و کسب پرداخت. پس از افت و خیزهای تجاری، در یالتا سکنی گزید. در آن‌جا کارش رونق گرفت و اعتبار فراوان یافت، چندان که با تشویق امرا و مقامات روسی، به تابعیت دولت این کشور درآمد. رنجش از کارگزاران ایرانی را نمی‌توان در این تصمیم‌گیری او نادیده گرفت. او، که از کار در سرزمینی بیگانه رنج می‌‌برد، پس از ۳۰ سال اقامت در روسیه، با خانواده‌اش مقیم استانبول شد؛ اما چون تابعیت روسیه همچنان آزارش می‌داد، سرانجام به یاری و راهنمایی سفیر ایران از دولت روسیه درخواست ترک تابعیت کرد، که پس از مدتی در ذیقعدۀ ۱۳۲۱ق، درخواستش پذیرفته شد. او که در فضای فرهنگی قفقاز و عثمانی و شهرهایی چون تفلیس و استانبول، دو کانون ادب و اندیشه‌های شرقی و نیز مرکز تجمع آزادی‌خواهان و روشنفکران آن دوره، پرورش‌یافته بود، مقالاتی در انتقاد از اوضاع حاکم بر ایران در روزنامه‌های حبل‌المتین (کلکته) و اختر (استانبول) نوشت؛ گرچه او خود گوید «صرف و نحو نخوانده و منطق و معانی و بیان ندیده و به تحصیل ادبیات نکوشیده»؛ اما او با بهره‌گیری از ذهن هوشمند خود و نیز معاشرانی آزاداندیش که در تفلیس و استانبول گرد خود داشت، توانست به خلق اثری چون سیاحتنامۀ ابراهیم‌بیگ بپردازد که آن‌را نخستین رمان‌وارۀ جدید فارسی به‌شمار می‌آورند. جسارت او و نثر ساده و تهییج‌کننده‌اش در برانگیختن ایرانیان برای پیوستن به نهضت مشروطه‌خواهان مؤثر بوده است. او در آرای خود از کسانی چون میرزا فتح‌علی آخوندزاده، میرزا آقاخان کرمانی، میرزا ملکم‌خان و عبدالرحیم طالبوف متأثر بوده است.