مدینه
مدینه
| مدینه | |
|---|---|
| نام فارسی | مدینه |
| نام پیشین | یثرب |
| کشور | عربستان |
| موقعیت | غرب کشور عربستان و با فاصله ۲۵۰ کیلومتر در شمال مکه |
| جمعیت | ۶۰۸هزار نفر (۱۹۹۹) |
(یا: یَثرِب) شهری در منطقۀ حجاز و از شهرهای مهم عربستان و دومین شهر مقدس جهان اسلام. نام پیشین آن یثرب بود. پس از هجرت پیامبر (ص) این شهر مدینة‌النبی یا به اختصار مدینه نام گرفت. امروزه در غرب کشور عربستان و با فاصلۀ ۲۵۰ کیلومتر در شمال مکه و با فاصلۀ ۱۶۰ کیلومتر در شرق دریای سرخ است. ارتفاع آن از سطح آب‌های آزاد ۶۲۰ متر، مساحت آن ۲۷هزار هکتار و جمعیت آن ۶۰۸هزار نفر (۱۹۹۹) است. از غرب به کوه حجاج، از شمال غرب به کوه سلع از جنوب به کوه عیر، و از شمال به کوه اُحُد منتهی می‌شود. چند وادی از واحۀ مدینه، از جنوب به شمال، می‌گذرد که در کنار سفره‌های آب زیرزمینی، باعث شده این شهر از دیرباز خاکی حاصل‌خیز و سرسبز داشته باشد. گمان می‌رود که ساکنان اولیۀ آن عمالیق بوده باشند اما تاریخ مدینه از هجرت یهودیان به آن‌جا و آغاز کشت و زرع در آن شهر شروع می‌شود. سه گروه اصلی یهودیان مدینه بنی‌قُریظه، بَنی‌نَضیر، بَنی‌قَیْنُقاع بودند. پس از ویرانی سدّ مَأرب و پراکندگی قبایل یمن در شبه‌جزیرۀ عربی، قبیلۀ اوس و خزرج به یثرب آمدند. نخست زیر سلطۀ یهودیان بودند و سپس که قدرت یافتند بر سر تصاحب اراضی مرغوب پیوسته باهم در نزاع بودند که مهم‌ترین این نزاع‌ها جنگ بُعاث بود (ح ۶۱۷م) که آن را از بزرگ‌ترین جنگ‌های عرب جاهلی دانسته‌اند و همین نزاع‌ها از عوامل دعوت پیامبر اسلام به این شهر بود. پس از هجرت پیامبر، مهاجران مسلمان نیز بر این جمعیت افزوده شدند و مدینه مرکز نخستین حکومت اسلامی به رهبری پیامبر شد و تا دوران خلافت علی بن ابی‌طالب بر همین موقعیت ماند. بعد از آن اهمیت سیاسی خود را از‌دست داد اما همواره از مرکزهای مهم فکری و فرهنگی جهان اسلام بود. از مهم‌ترین حوادث در این دوره مخالفت اهل مدینه با حکومت یزید بود که یزید با ارسال لشکری به فرماندهی مسلم بن عقبه آن شهر را غارت کرد و بسیاری را کشت (۶۳ق). قیام محمد نفس زکیه (۱۴۵ق) و قیام صاحب فَخ (۱۶۹ق) از دیگر حوادث مهم تاریخ مدینه است. مالک بن اَنَس مؤسس مذهب مالکی، امام صادق (ع)، ابن قعقع مخزومی، مفسر بزرگ، و ابن زَباله، نخستین تاریخ‌نویس مدینه، همگی در این شهر می‌زیسته‌اند. در ۳۶۴ق عضدالدولۀ دیلمی باروی مرکزی شهر را ساخت و نورالدین محمد زنگی در ۵۵۷ق حصاری بزرگ‌تر برای آن بنا کرد. به‌علت آن‌که اکثر زایران خانۀ خدا برای زیارت مزار پیامبر اسلام (ص) به این شهر هم می‌آیند، همواره مورد توجه مسلمانان و حاکمان بوده است. اقتصاد مدینه در آغاز بر پایۀ کشاورزی و تجارت بوده است که گردشگری را نیز در دوران جدید باید به آن اضافه کرد. مهم‌ترین محصول کشاورزی آن خرماست و بیش از بیست نوع خرما تولید و صادر می‌کند. ساکنان کنونی آن، اعراب سنی و بیشتر حنبليِ وهّابی‌اند و اقلیت کوچک شیعه (معروف به نخلاوی) نیز در آن زندگی می‌کنند. در قرآن یک بار نام یثرب (احزاب، ۱۳) و چهار بار نام شهر مدینه (توبه، ۱۰۱؛ ۱۲۰؛ احزاب، ۶۰؛ منافقون، ۸) آمده است.